Helsińska Fundacja Praw Człowieka zwraca uwagę, że obecnie osoby ubezwłasnowolnione w Polsce nie mogą głosować w żadnych wyborach. Dzieje się tak niezależnie do stopnia ubezwłasnowolnienia i rzeczywistych zdolności osób nim objętych. W przypadku wyborów parlamentarnych, prezydenckich i samorządowych zakaz udziału tych osób w głosowaniu wynika z Konstytucji RP. Natomiast w wyborach do Parlamentu Europejskiego ograniczenie określa jedynie ustawa – Kodeks wyborczy. Dlatego nowelizacja prawa i zagwarantowanie osobom ubezwłasnowolnionym możliwości oddania głosu w eurowyborach nie wymaga zmiany Konstytucji RP.
HFPC podkreśla, że wykluczenie możliwości brania udziału w wyborach przez osoby ubezwłasnowolnione jest niezgodne z wiążącym prawem międzynarodowym i prawem unijnym. - W przeszłości Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie węgierskiej uznał, że całkowite i automatyczne pozbawienie osób ubezwłasnowolnionych możliwości głosowania, bez względu na ich rzeczywiste zdolności psychiczne, narusza przepisy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – wskazuje dr Marcin Szwed, prawnik HFPC.
Fundacja przypomina także, że była zaangażowana w precedensową sprawę, w wyniku której osoba częściowo ubezwłasnowolniona mogła wziąć udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Sąd Rejonowy w Nowym Sączu odstąpił od zastosowania polskich przepisów, uznając, że są sprzeczne z prawem międzynarodowym i unijnym. Ostatecznie osoba ta została wpisana do rejestru wyborców i mogła wziąć udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego.
Sąd stwierdził, że „całkowicie nieuzasadniona dyskryminacja osób z zaburzeniami umysłowymi jest nadmierną i nieproporcjonalną restrykcją. Fakt częściowego ubezwłasnowolnienia nie przesądza bowiem o tym, że osoba taka nie jest w stanie rozeznać się w sytuacji politycznej oraz dokonać racjonalnego i świadomego aktu wyborczego wraz z uzmysłowieniem sobie jego skutków. Niedopuszczalne jest automatyczne rozciągnięcie skutków częściowego ubezwłasnowolnienia na prawo wyborcze bez zbadania sprawności intelektualnej ubezwłasnowolnionego".
