Z artykułu 354 § 1 kodeksu cywilnego wynika ogólny obowiązek wykonywania przez dłużnika jego zobowiązania w sposób odpowiadający jego celowi, zasadom współżycia społecznego i ustalonym zwyczajom. Z punktu widzenia obowiązku minimalizacji szkody regulację tę należy uzupełnić o art. 354 § 2 k.c., zgodnie z którym wierzyciel powinien współdziałać przy wykonywaniu zobowiązania przez dłużnika w taki sam sposób. Wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że w razie zderzenia się pojazdów mechanicznych poszkodowany, który w tym przypadku staje się wierzycielem, powinien działać tak, aby zobowiązanie ubezpieczyciela, czyli dłużnika, nie było dla niego w sposób nadmierny i niecelowy obciążające. Tym samym poszkodowany musi podejmować działania zmierzające do minimalizacji szkody.
Z kolei z art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn. DzU z 2021 r., poz. 854 ze zm.) wynika, że osoba uczestnicząca w zdarzeniu szkodowym jest obowiązana do zapobieżenia zwiększeniu się szkody. Artykuł 17 tej ustawy stanowi zaś, że jeśli osoba występująca z roszczeniem o odszkodowanie zaniecha obowiązków wskazanych w art. 16, zakład ubezpieczeń może ograniczyć wypłacane jej odszkodowanie.
Postępowanie ubezpieczycieli
Zakłady ubezpieczeń często powołują się na obowiązek minimalizacji szkody pokrywanej z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Dotyczy to zarówno szkód polegających na uszkodzeniu samochodu należącego do poszkodowanego, jak i tych wynikających z kosztów poniesionych w związku z koniecznością zaspokojenia potrzeb komunikacyjnych poprzez najem pojazdu zastępczego.
Wyraźną podstawę orzeczniczą do obniżania wysokości wypłacanego odszkodowania ze względu na zaniechania poszkodowanego w procesie najmu pojazdu zastępczego stanowi uchwała Sądu Najwyższego z 17 listopada 2011 r. (III CZP 5/11). SN wskazał, że odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z tytułu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje wydatki celowe i ekonomicznie uzasadnione, a na poszkodowanym ciąży obowiązek podjęcia działań zmierzających do ograniczenia zakresu szkody.
Powołując się na tę uchwałę SN zakłady ubezpieczeń prowadząc likwidację szkody wskazują na przesłanki do obniżenia odszkodowania wypłacanego w związku z uszkodzeniem pojazdu mechanicznego. W praktyce przeważnie przyjmuje to postać ustalania wysokości odszkodowania za pomocą kosztorysu wykonanego przed naprawą. Stosowane są w nim ceny części zamiennych i materiałów lakierniczych uwzględniające rabaty uzyskane przez zakład ubezpieczeń w drodze indywidualnych negocjacji z dostawcą takich części. W przekazywanej poszkodowanemu decyzji informującej o wysokości odszkodowania zawarte jest zwykle pouczenie o zastosowaniu rabatów. Może ono przyjąć dwie formy: informacji o możliwości kontaktu z ubezpieczycielem w razie problemów z nabyciem części po cenach wskazanych w kosztorysie albo o zastosowaniu rabatów w kalkulacji i możliwości skorzystania z nich po kontakcie z zakładem ubezpieczeń. Ani orzecznictwo, ani doktryna nie udzieliły do tej pory wyraźnej odpowiedzi na pytanie, czy w związku z obowiązkiem minimalizacji szkody zakład ubezpieczeń ma prawo obniżyć wysokość wypłacanego odszkodowania o wartość zastosowanych rabatów.
