Wieki prześladowań

Pierwsi chrześcijanie przybyli do Chin w VII wieku. Byli to nestorianie uznani za heretyków na soborze chalcedońskim. Kościół katolicki podjął dzieło ewangelizacji Chin kilka wieków później. Pierwszych misjonarzy na pekiński dwór mongolskiego chana Kubiłaja (znanego z relacji Marco Polo) wysłał w XIII wieku papież Mikołaj III. Jednak podjęcie regularnej działalności misyjnej w Chinach związane jest z franciszkaninem Janem z Montecorvino, który pod koniec XIII wieku dotarł do Pekinu. W 1308 roku otrzymał sakrę biskupią z rąk legatów papieskich wysłanych do Chin.

Obalenie panowania Mongołów w Chinach w 1368 roku i początek panowania rodzimej dynastii Ming oznaczał również początek represji antychrześcijańskich. Już w 1362 roku męczeńską śmierć poniósł biskup Zaitun Jakub z Florencji. Rozpoczęta wówczas epoka prześladowania chińskich chrześcijan była na tyle bezwzględna, że trzeba było czekać niemal 200 lat na odnowienie chrześcijaństwa w Państwie Środka. Było to przede wszystkim zasługą jezuitów, którzy przeniknęli do Chin pod koniec XVI wieku. Święty Franciszek Ksawery – zwany apostołem Indii i Japonii – planował rozciągnąć misyjną działalność Towarzystwa Jezusowego na Chiny. Ale zrealizował to dopiero po kilkudziesięciu latach o. Matteo Ricci. W chwili jego śmierci w 1610 roku było w Chinach ok. 2 tysięcy chrześcijan. Pod koniec XVII wieku było ich już ok. miliona. Ta liczba była przede wszystkim zasługą jezuickich misji, ale również pracujących tam od lat 30. XVII wieku innych zakonów, głównie dominikanów. W tym samym stuleciu Watykan utworzył podstawy organizacji kościelnej w Chinach w postaci wikariatów apostolskich. Długi proces organizacji struktur Kościoła, przerywany kolejnymi falami prześladowań, został zamknięty w 1946 roku przez Piusa XII, który utworzył diecezje. Wtedy też pierwszy chiński duchowny otrzymał kapelusz kardynalski.

Na początku XVIII wieku misyjną działalność w Chinach podjęła również Rosyjska Cerkiew Prawosławna. Natomiast w I połowie XIX wieku rozpoczęła się zorganizowana misja protestancka (najpierw brytyjska, a potem amerykańska; na początku XX wieku działało w Chinach ponad 80 protestanckich stowarzyszeń misyjnych).

Na przełomie XVII i XVIII wieku dynamiczna dotąd misyjna działalność jezuitów została zachwiana tzw. kontrowersją wokół rytów. Rzecz dotyczyła granic, do jakich mogą posunąć się katoliccy misjonarze w przystosowaniu przesłania Ewangelii do lokalnych tradycji kulturowych i religijnych. Jezuici prezentowali w tej sprawie dość liberalne stanowisko. Nie tylko akulturowali się pod względem stroju oraz imion (zazwyczaj przyjmowali chińskie), ale akceptowali – a w każdym razie nie sprzeciwiali się otwarcie – naukom konfucjańskim oraz tradycyjnemu nazewnictwu Boga jako „Tien” (Niebo) czy „Szang-Ti” (Najwyższy Władca). Te dwie ostatnie kwestie wzbudziły niepokój Rzymu, który aż do początku XVIII wieku życzliwie odnosił się do potrzeb akulturacyjnych katolickich misji (w 1615 roku Paweł V zezwolił na odprawianie mszy św. po chińsku). W 1704 roku Klemens XI postanowił, że jezuici muszą unikać wszelkich dwuznaczności w sprawie tolerowania konfucjanizmu, kultu przodków i nazywania Boga.

Kolejny okres prześladowania chrześcijaństwa w Chinach rozpoczął się w 1715 roku, gdy cesarz chiński zakazał głoszenia Ewangelii oraz polecił wszystkim misjonarzom opuścić kraj. Ofiarami represji, zwłaszcza w latach 1746 – 1747, stali się m.in. dominikańscy misjonarze z wikariuszem apostolskim bp. Pedro Sanzem (beatyfikowany wraz ze swoimi towarzyszami w 1893 roku). Kolejna fala prześladowań nastąpiła w okresie panowania cesarza Kia K’ing (1796 – 1820). W 1815 roku został ścięty wikariusz apostolski Seczuan bp Louis Dufresse. Pięć lat później został zamordowany o. Jean Francois Clet (beatyfikowany w 1900 roku).