– Nie sposób wymienić wszystkich cmentarzy i grobów polskich, które obecnie znajdują się poza granicami kraju. Są ich tysiące – od wielkich nekropolii po maleńkie wiejskie cmentarzyki i pojedyncze groby. Większość z nich wymaga ochrony, prac konserwatorskich, remontowych, porządkowych i zabezpieczających, a także inwentaryzacji – mówi Dorota Janiszewska-Jakubiak, dyrektor Instytutu Polonika, który finansuje odnawianie nagrobków Polaków.
Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, która przy wielu projektach współpracuje z instytutem, prowadzi w 2019 r. prace konserwatorskie na cmentarzach przy przeszło 200 nagrobkach, m.in. na Ukrainie i we Francji, ale odnawiane są też groby przedstawicieli mniejszości narodowych związanych z historią Polski na stołecznych cmentarzach: żydowskim przy ul. Okopowej (konserwacji poddano 51 grobów) oraz prawosławnym (odnowiono 84 nagrobki żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej) i na cmentarzu tatarskim w Zastawku (odnowiono 60 nagrobków). – Nasza działalność koncentruje się wokół obiektów wspólnego środkowoeuropejskiego dziedzictwa kulturowego – mówi dr Michał Laszczkowski, prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego. – Szczególnie ważne są obiekty, które wskutek tragicznych wydarzeń utraciły opiekunów i wymagają szczególnej ochrony – dodaje.
Na Łyczakowie we Lwowie odnawiane są pomniki nagrobne zasłużonych dla polskiej nauki i życia publicznego, m.in. świętego Zygmunta Gorazdowskiego, Józefa K. Janowskiego – sekretarza Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego. Instytut Polonika odnawia na tej nekropolii kaplicę Krzyżanowskich.
Na cmentarzu Bazyliańskim w Krzemieńcu fundacja konserwuje nagrobki profesorów dawnego Liceum Krzemienieckiego. We Francji prowadziła zaś prace przy miejscach spoczynku: Tadeusza Antoniego Mostowskiego, literata i polityka, m.in. ministra spraw wewnętrznych Księstwa Warszawskiego, pochowanego na Montrmartre w Paryżu, oraz Michała Żyromskiego, lekarza uczestnika powstania listopadowego, pochowanego w La Grand-Combe.
– Od początku działalności Instytut Polonika otoczył opieką nagrobki osób ważnych dla polskiej historii i kultury znajdujące się na zagranicznych cmentarzach. Prowadzone tam prace dokumentacyjne, porządkowe i konserwatorskie nie tylko przyczyniają się do pielęgnowania pamięci o osobach, które z różnych przyczyn dziś spoczywają poza ojczyzną, lecz także są jednym ze sposobów zachowania śladów polskiej kultury za granicą – uważa Janiszewska-Jakubiak.
Polscy konserwatorzy pracowali też na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem, nazywanym polskim panteonem. Z inicjatywy instytutu została przeprowadzona konserwacja nagrobka etnografa Bronisława Piłsudskiego, brata Marszałka, oraz nagrobek żony i syna Ignacego Paderewskiego – Heleny i Alfreda. Z kolei na cmentarzu w Montmorency trwają prace m.in. przy grobie malarki Olgi Boznańskiej oraz neogotyckiej kaplicy Jaroszyńskich.
