Nowelizacja ustawy odpadowej – szansa na niższe ceny?

W dniu 31 grudnia 2020 r. Ministerstwo Klimatu i Środowiska opublikowało projekt ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (dalej: „projekt"). Według uzasadnienia projektu, jego celem jest rozwiązanie aktualnych problemów na rynku gospodarowania odpadami (głównie wysokich kosztów działalności systemu). Nowelizację można podzielić na cztery główne obszary legislacyjne ulegające zmianie: (i) nowelizacja ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: „ustawa UPCG"), (ii) nowelizacja ustaw karnych, czyli Kodeksu karnego i Kodeksu wykroczeń, (iii) zmiana ustawy – Prawo ochrony środowiska (zmiana dotycząca monitoringu hałasu, a więc nie odnosząca się do kwestii odpadowych), (iv) zmiana ustawy o odpadach.

Zmiany w ustawie UCPG

Pierwszą z istotnych planowanych zmian jest wprowadzenie możliwości indywidualnego rozliczania mieszkańców spółdzielni/wspólnot w zakresie odbioru odpadów. Zgodnie z treścią projektu możliwość taka będzie istniała w przypadku, gdy gmina zapewni technicznie możliwości identyfikacji odpadów komunalnych wytwarzanych w poszczególnych lokalach. W takiej sytuacji rada gminy będzie mogła wprowadzić system indywidualnego rozliczania mieszkańców, w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego.

Kolejnym novum jest możliwość wprowadzenia odstępstwa w danej gminie od selektywnej zbiórki odpadów. Odstępstwo będzie możliwe na podstawie decyzji ministra właściwego do spraw klimatu, wydanej na wniosek wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Przy czym decyzja o odstępstwie może zostać wydana jedynie w przypadku spełnienia jednej z przesłanek ściśle określonych w ustawie. Do przesłanek tych należą m.in. sytuacje, gdy: selektywne zbieranie nie jest technicznie wykonalne, jeśli wziąć pod uwagę dobre praktyki w zakresie zbierania odpadów, czy też selektywne zbieranie pociągnęłoby za sobą nieproporcjonalnie wysokie koszty ekonomiczne (np. tereny górskie).

Projekt wprowadza również istotną zmianę w odniesieniu do obejmowania gminnym systemem gospodarki odpadami nieruchomości niezamieszkałych (tzw. komercja). Z reguły pod pojęciem „nieruchomości niezamieszkałych" kryją się miejsca prowadzenia działalności gospodarczej (sklepy, mechanicy, fryzjerzy, restauracje itd.). Nowelizacja z jednej strony porządkuje możliwość wstępowania oraz występowania tych podmiotów z systemu gminnego gospodarki odpadami, a z drugiej – ogranicza możliwość takich działań. W obecnym stanie prawnym w zasadzie właściciel nieruchomości niezamieszkałych mają pełną swobodę (w szczególności czasową) do wstępowania lub występowania z systemu gminnego gospodarowania odpadami. Powoduje to, że gminy nie dysponują pewnością z ilu nieruchomości niezamieszkałych wykonawca zamówienia publicznego na odbiór i zagospodarowanie odpadów będzie musiał odbierać odpady i czy nie narazi to gminy na dodatkowe koszty, związane np. z żądaniem wykonawcy zamówienia podniesienia wynagrodzenia za wykonanie przedmiotu umowy. Skutkuje to tym, że gminy wyłączają z systemu gminnego gospodarowania odpadami nieruchomości niezamieszkałe. W myśl nowelizacji właściciele nieruchomości niezamieszkałych nie będą mogli przystępować w sposób swobodny (tj. w każdym czasie) do systemu gminnego. Jeżeli gmina obejmie systemem nieruchomości niezamieszkałe, na których powstają odpady komunalne, właściciel takiej nieruchomości zostanie „z urzędu" objęty tym systemem i będzie mógł w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia uchwały w tym przedmiocie złożyć wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta pisemne oświadczenie o wyłączenia z systemu gminnego. Oświadczenie będzie wiążące przez cały okres trwania umowy w sprawie zamówienia publicznego na odbiór odpadów komunalnych. Właściciel nieruchomości niezamieszkałej będzie mógł przystąpić ponownie do systemu gminnego dopiero przy zawieraniu przez gminę kolejnej umowy w sprawie zamówienia publicznego na odbieranie odpadów.

Nowelizacja przepisów karnych

Projekt przewiduje podwyższenie kar za wykroczenia i przestępstwa związane z odpadami. Za wykroczenia związane z zanieczyszczaniem lub zaśmiecaniem miejsc publicznych lub nieruchomości innych osób dotychczasowe wysokości grzywien (odpowiednio do 500 zł lub do 1000 zł) ulegną zmianie na grzywnę od 300 zł do 5000 zł.

W Kodeksie karnym (art. 183) zaostrzono odpowiedzialność karną (zagrożenie karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8), za pozostawianie odpadów niebezpiecznych w miejscu nieprzeznaczonym do ich składowania lub magazynowania.

Zmiany w ustawie o odpadach

W odniesieniu do ustawy o odpadach zmiany w pierwszej kolejności dotyczą wydłużenia (z 1 roku do 3 lat) dopuszczalnego okresu magazynowania odpadów frakcji kalorycznej (paliwo alternatywne i odpady przeznaczone bezpośrednio do produkcji takiego paliwa), jak również odpadów pochodzących z przetwarzania odpadów komunalnych.

Kolejną ze zmian jest skrócenie okresów, po których następuje wygaśnięcie zezwolenia na zbieranie lub przetwarzanie odpadów. Obecnie zezwolenie wygasa jeżeli posiadacz takiego zezwolenia nie rozpoczął działalności objętej zezwoleniem w terminie 2 lat od dnia, w którym zezwolenie stało się ostateczne albo jeżeli podmiot ten przez 2 lata nie prowadził działalności objętej zezwoleniem. Termin 2 lat ma ulec skróceniu do 1 roku.

Bardzo istotną kwestią jest planowana zmiana kwalifikacji niektórych wykroczeń penalizowanych ustawą o odpadach na delikty administracyjne objęte art. 194 tej ustawy. Zmiana obejmuje uchylenie art. 175 ustawy (wykroczenie polegające na niedopełnieniu obowiązku zlecenia gospodarowania odpadami wyłącznie uprawnionemu podmiotowi) oraz art. 180 ust. 1 ustawy (nie prowadzenie ewidencji odpadów albo prowadzenie tej ewidencji w sposób nieterminowy lub niezgodny ze stanem rzeczywistym). Depenalizacja powyższych wykroczeń wiąże się z ustanowieniem nowych deliktów administracyjnych zagrożonych administracyjną karą pieniężną z art. 194 ustawy o odpadach. Treść nowych deliktów administracyjnych jest identyczna, jak zdepenalizowanych wykroczeń. Jednocześnie podwyższeniu (z 1.000.000 zł do 5.000.000 zł) uległa górna wysokość administracyjnej kary pieniężnej za niektóre delikty z art. 194 ustawy o odpadach.

Ocena projektowanych zmian

Planowane zmiany w większości należy ocenić pozytywnie, aczkolwiek szczegóły niektórych z nich budzą wątpliwości.

Po pierwsze, mało prawdopodobne jest wprowadzanie przez gminy indywidualnego systemu rozliczenia odbioru odpadów z zabudowy wielolokalowej. Wynika to z faktu, iż to gminy zobowiązane będą do poniesienia kosztów rozwiązań technicznych umożliwiających identyfikacji odpadów komunalnych wytwarzanych w poszczególnych lokalach. W świetle spadających dochodów gmin (zapoczątkowanych rozwiązaniami legislacyjnym, a pogłębionych pandemią koronawirusa) wątpliwe jest, by gminy chciały ponosić dodatkowe obciążenia finansowe. Łatwiejszym rozwiązaniem dla gmin będzie stosowanie (jak dotychczas) „odpowiedzialności zbiorowej" i naliczanie stawki „karnej" za brak segregacji odpadów dla wszystkich mieszkańców nieruchomości wielolokalowej, w której segregacja jest prowadzona w sposób niewłaściwy.