Jak zrobić zrzutkę na budowę gminnej drogi

[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C89DDDE8A7872D301245988BB5D829E1?id=128788]Ustawa o referendum lokalnym z 15 września 2000 r. (dalej url) [/link]przewiduje instytucję samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne, mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy. Podejmowanie decyzji w tej sprawie może odbywać się wyłącznie w drodze referendum gminnego.

[srodtytul]Kontrowersyjny status prawny instytucji[/srodtytul]

Natura prawna instytucji samoopodatkowania się mieszkańców budzi liczne praktyczne kontrowersje. W doktrynie prawno-finansowej przeważa opinia, że dochody gminy uzyskane w efekcie samoopodatkowania nie mogą być uznane za podatek lub innego rodzaju daninę publiczną. Na poparcie tego stanowiska jest przytaczana argumentacja odwołująca się w sposób formalny do treści konstytucji. Zgodnie bowiem z jej art. 217 nakładanie podatków i innych danin publicznych powinno następować wyłącznie w drodze aktów o randze ustawowej. Podobnie wskazuje się, że instytucja samoopodatkowania nie spełnia warunków zawartych w definicji podatku (np. nie posiada cechy przymusowości i jednostronności oraz nie wynika z ustawy podatkowej).

Z powyższym poglądem można jednak skutecznie polemizować. Warunek istnienia ustawowej podstawy ma bowiem w swym założeniu zapewnienie demokratycznej legitymizacji jednostek publicznoprawnych do nakładania ciężarów publicznych na podmioty objęte ich władztwem.[b] W przypadku samoopodatkowania właściwą legitymizację społeczną zapewnia jednak sam sposób nałożenia tego ciężaru, tj. rozstrzygnięcie suzerena gminy, czyli samych jej mieszkańców, w drodze bezpośredniego powszechnego głosowania w referendum lokalnym.[/b]

Natomiast jeśli chodzi o cechę przymusowości, to należy stwierdzić, że prawnie skutecznie samoopodatkowanie jest obwarowane przymusem państwowym i może być przedmiotem egzekucji administracyjnej. Poza tym o braku przymusowości sensu stricto przy samoopodatkowaniu można mówić wyłącznie w przypadku osób, które poparły wniosek o samoopodatkowanie, ale już nie w przypadku osób, które były mu przeciwne.

Mając na względzie powyższe uwagi, w mojej ocenie należy uznać, że samoopodatkowanie stanowi swoisty ciężar publicznoprawny zaakceptowany bezpośrednio przez mieszkańców danej sformalizowanej wspólnoty lokalnej (gminy).

[srodtytul]Kto płaci podatek…[/srodtytul]

W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że podmiotem samoopodatkowania mogą być wyłącznie osoby fizyczne posiadające miejsce zamieszkania na obszarze danej gminy. Interpretacja taka wynika z treści art. 7 url, który wskazuje wyłącznie na możliwość samoopodatkowania się mieszkańców, a zatem nie innych podmiotów zlokalizowanych na obszarze gminy (np. spółek czy jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej).

Pewne kontrowersje budzi możliwość objęcia obowiązkiem daninowym osób, które nie zamieszkiwały na obszarze gminy w dacie przeprowadzenia referendum.

[srodtytul]… i na jakich warunkach[/srodtytul]

Należy wskazać, że ustawa o referendum lokalnym ani żaden inny akt nie regulują szczegółowych zasad określania wysokości i sposobu poboru daniny uchwalonej w ramach instytucji samoopodatkowania. W rezultacie inicjatorom samoopodatkowania pozostawiono znaczną swobodę co do określenia jego przedmiotu, stawek, podstawy oraz ewentualnych ulg lub zwolnień, a także samej techniki poboru uzyskanych w ten sposób środków.

[srodtytul]Jakie przeznaczenie...[/srodtytul]

Przepisy regulujące referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne nakładają każdorazowo na jego inicjatorów obowiązek wskazania celu oraz zasad samoopodatkowania. W przypadku referendum przeprowadzonego z inicjatywy rady gminy wspomniana informacja powinna zostać zawarta w uchwale rady gminy w sprawie przeprowadzenia referendum (art. 9 ust. 3 url), natomiast w przypadku referendum przeprowadzonego bezpośrednio z inicjatywy mieszkańców gminy – w informacji o zamierzonym referendum (art. 13 ust. 3 url) oraz we wniosku o przeprowadzenie referendum (art. 15 ust. 3 url).

W konsekwencji należy uznać, że środki zgromadzone w drodze samoopodatkowania mają charakter celowy – ściśle powiązany z wyznaczonym celem publicznym mieszczącym się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy.

W mojej ocenie, [b]w przypadku bezpodstawnej zmiany przeznaczenia środków uzyskanych w drodze samoopodatkowania (w stosunku do celu wskazanego wyraźnie w referendum) doszłoby do naruszenia zasad dyscypliny finansów publicznych [/b]przez osoby odpowiedzialne za właściwe wykorzystanie tych środków. Zgodnie z art. 11 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=9AA2B021D5CDC4ABB750AB2BD5BFE457?id=176480]ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych[/link] z jednym z przypadków naruszenia tej dyscypliny mamy do czynienia w sytuacji, gdy dochodzi do „dokonania wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia”. Ustalony w referendum cel przeznaczenia środków uzyskanych w drodze samoopodatkowania jest wiążący dla władz gminy. Każda jego zmiana stanowi zatem przekroczenie zakresu upoważnienia udzielonego dysponentom tych środków w referendum.

[srodtytul]... i kontrola wykorzystania [/srodtytul]

Mieszkańcy nie mają bezpośredniej możliwości kontroli, na co i w jaki sposób zostaną zadysponowane środki zgromadzone w drodze samoopodatkowania, co jednak nie oznacza, że są oni bezradni w przypadku naruszenia przez organy gminy celu ich wydatkowania ustalonego w referendum.