Zastępca zamiast wójta niezdolnego do pracy

Dwa problemy ustrojowe ma rozwiązać zaprojektowana w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji nowelizacja ustaw samorządowych. Chodzi o dwie nowe sytuacje, w których możliwe i konieczne stanie się przejęcie zadań i kompetencji wójta przez jego zastępcę, oraz o uregulowanie roli pełnomocnika powoływanego przez premiera do organizacji nowo tworzonych gmin i powiatów. Będzie to już druga próba; podobny projekt MSWiA opracowało w 2009 r., ale nie stał się obowiązującym prawem.

Zgodnie z proponowanym brzmieniem nowych przepisów ustaw o samorządach gminnym i powiatowym po podjęciu decyzji o utworzeniu nowej gminy (powiatu) prezes Rady Ministrów będzie wyznaczał pełnomocnika do spraw jej utworzenia. Kandydat ma być wybierany spośród pracowników urzędu wojewody albo tej gminy (starostwa), której obszar wejdzie w skład tworzonej.

Nowe samorządy powstają zawsze z początkiem roku kalendarzowego. Decyzja zapada w rozporządzeniu Rady Ministrów między 31 lipca a 1 stycznia i zaczyna obowiązywać w tym drugim dniu. Aby mogły zacząć działać bez zakłóceń, konieczne jest wykonanie zawczasu niezbędnych czynności organizacyjno-prawnych (m. in. trzeba przygotować projekt budżetu, ustalić stawki podatków lokalnych). To właśnie będzie rola pełnomocnika działającego na rzecz i w imieniu jednostki, która ma dopiero powstać. Z dniem utworzenia gminy (powiatu) pełnomocnik będzie kontynuował swoją misję, wykonując pełnię zadań wójta (starosty) i kompetencji rady nowej struktury administracyjno-terytorialnej do czasu wyłonienia ustrojowych władz w drodze normalnych wyborów i ukonstytuowania się jej organów.

2479 gmin jest w Polsce według stanu na 1 stycznia 2011 r.

Projektowane przepisy przewidują, że w razie zmiany granic lub utworzenia nowej gminy (powiatu) zobowiązania między jednostkami, których dotyczą ruchy organizacyjne i terytorialne, dzielone będą w drodze porozumienia między nimi. Projekt porozumienia ma zaopiniować regionalna izba obrachunkowa. Gdy do niego nie dojdzie, spór rozstrzygnie premier, podejmując decyzję na wniosek RIO.

Drugą kwestią do uregulowania w projektowanej nowelizacji jest przeciwdziałanie ewentualnemu paraliżowi gminy w sytuacji, gdy wójt nie będzie mógł rządzić. Do katalogu tzw. przemijających przeszkód w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta dodane będą dwie nowe okoliczności: niezdolność do pracy lub samodzielnej egzystencji orzeczona na okres nieprzekraczający kadencji oraz zastosowanie wobec wójta środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych (postanowienie o zastosowaniu tego środka sąd albo prokurator przesyła przewodniczącemu rady). Funkcje wójta przejmie wówczas zastępca (w gminach, w których powołano więcej niż jednego – pierwszy zastępca). Pierwsza z wymienionych to sytuacja, w której niezdolność do pracy spowodowana chorobą przekształca się w niezdolność do pracy lub samodzielnej egzystencji, którą potwierdzają dokumenty wydawane na podstawie ustawy rentowej.

Proponuje się zmienić również ustawę o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta w taki sposób, aby orzeczenie długotrwałej niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji wójta przekraczającej okres kadencji skutkowało wygaśnięciem mandatu; wówczas przeprowadzane byłyby wybory przedterminowe.