Zmiany w ustawach samorządowych:doradcy u prezydenta RP

Zespół doradców samorządowych pracujący w kancelarii prezydenta RP postawił sobie za cel opracowanie i przedstawienie pakietu zmian legislacyjnych. Pakiet ma zostać przekazany do parlamentu z początkiem wiosny.

- Wydaje się, że w zasięgu naszych możliwości jest to, aby zarys propozycji regulacji ustawowych uzyskać już w lutym czy w marcu (2011 roku – red.) i rozpocząć drugi etap, a więc konsultacje ze środowiskami politycznymi - mówił prezydent Bronisław Komorowski 7 października podczas inauguracyjnego posiedzenia Forum Debaty Publicznej - Samorząd Terytorialny dla Polski. - Wydaje mi się, po wstępnych wypowiedziach liczących się związków, organizacji samorządowców, że możemy liczyć tutaj na wspólny sukces – dodał prezydent.

Dotychczas odbyły się trzy spotkania zorganizowane przez doradców prezydenta, z zaproszonymi gośćmi i obserwatorami. Brali w nich udział m.in.: członkowie korporacji samorządowych, prezydenci miast, burmistrzowie, wójtowie, naukowcy, urzędnicy RIO i dziennikarze.

Doradcami prezydenta do spraw samorządu są: prof Jerzy Regulski, prof. Michał Kulesza,prof. Paweł Swianiewicz oraz dr Jarosław Neneman.

Ogólnie, w ocenie moderatorów forum, prawo opisujące samorząd jest dobre. Potrzeba jedynie przeglądu, niewielkich poprawek i przypomnienia najważniejszych zasad, na podstawie których jest zbudowany samorząd w Polsce.

Najważniejsze zadanie to ograniczenie przeregulowania prawa, które utrudnia dziś swobodę działalności samorządu. Potrzeba odnowy klauzul generalnych, które są zapisane w ustawie o samorządzie, ale pozostają martwe, lub są ignorowane, np. przez orzecznictwo sądów lub przez rząd narzucający samorządom zadania, bez przeznaczenia na to odpowiednich środków.

Za największą słabość samorządów (tak jak całego państwa) uznano zbyt małe zaangażowanie obywateli w sprawy lokalne, swojej okolicy. Tu głównym lekarstwem (nie jedynym) ma być nowelizacja ordynacji wyborczej i wprowadzenie wyborów w okręgach jednomandatowych, na wszystkich szczeblach.

Okręgi jednomandatowe

W kwestii wyborów w okręgach jednomandatowych potrzebna będzie inicjatywa legislacyjna. I to dość spektakularna. Wprawdzie niedawno parlament przyjął nowy Kodeks wyborczy, ale jest w nim mowa o wyborach jednomandatowych tylko w okręgach do 40 tys. mieszkańców.

- Dlaczego ograniczono się do takiego obszaru, dlaczego nie mogą być wybory jednomandatowe w dużych miastach? - pytali uczestnicy forum.

Prawdopodobnie zostanie przygotowana inicjatywa legislacyjna wprowadzająca wybory jednomandatowe na poziomie wszystkich gmin, niezależnie od ich wielkości. Być może także na poziomie powiatów. Byli i tacy, którzy postulowali objęcie nową ordynacją całego samorządu.

- Nie wiem, dlaczego ordynacja zatrzymuje się na pewnym szczeblu. A skoro można prezydenta kraju wybrać w bezpośrednich wyborach, to dlaczego radnego do sejmiku nie można wybrać w wyborach bezpośrednich, w okręgu jednomandatowym? – pytał Konrad Rytel, prezes zarządu Wspólnoty Samorządowej Województwa Mazowieckiego.

Obywatelska inicjatywa uchwałodawcza

Duże zainteresowanie wzbudziły pomysły mające przyczynić się do aktywizacji społeczeństwa lokalnego. Temu miałyby służyć nowe przepisy pozwalające na wprowadzenie m.in.: obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej, instytucji wysłuchania publicznego, lokalnego funduszu inicjatyw obywatelskich i lokalnego rzecznika praw obywatelskich.

Niektórzy zwracali jednak uwagę, że i dziś samorządy mają możliwości działania i wspierania inicjatyw mieszkańców, np. poprzez wspieranie rad osiedli, dalsze rozwijanie funduszy sołeckich. Minister Tomasz Siemoniak z MSWiA zwrócił uwagę, fundusz sołecki działa już w blisko połowie gmin wiejskich i nadal - jego zdaniem - dynamicznie się rozwija.

Pewne kontrowersje, już na tym etapie rozważań, wzbudziła propozycja stworzenia możliwości występowania obywateli z inicjatywą uchwałodawczą.

- Musimy się zastanowić, czego ona powinna dotyczyć - mówił Mariusz Poznański, przewodniczący Związku Gmin Wiejskich RP. - Może się okazać, że ktoś, kto ma w gminie jakiś interes do zrobienia  będzie potrafił, wbrew woli radnych i wójta, zorganizować nawet stu pięćdziesięciu ludzi i wystąpić z inicjatywą obywatelską dotyczącą, przykładowo, przekształcenia  jego gruntów z rolniczych na budowlane. Uważam, ze jest pewne niebezpieczeństwo w tej inicjatywie obywatelskiej - stwierdził Poznański.

Władza ustawodawcza i wykonawcza

Uczestnicy debaty byli zgodni, że  należy uporządkować i mocniej rozgraniczyć relacje między organami stanowiącymi i wykonawczymi. Przykładowo audyt finansowy przeprowadzałaby - tak jak dziś - regionalna izba obrachunkowa, ale skwitowanie z tytułu wykonania uchwał rady mógłby udzielać organ stanowiący samorządu.

Analizowano możliwość powierzenia burmistrzowi, wójtowi, prezydentowi i staroście funkcji przewodniczącego obrad rady. Rozważano możliwość, by starosta stał się jednoosobowym organem wykonawczym w powiecie. Natomiast w województwie mógłby zostać wprowadzony zarząd polityczny, gdzie wicemarszałkowie byliby szefami departamentów, powoływanymi na wniosek marszałka.

Analizowano także możliwości ściślejszej współpracy samorządów, w tym wzmocnienia partnerstwa między różnymi rodzajami jednostek samorządu terytorialnego. Np. poprzez wprowadzenie konwentu powiatu, czyli wspólnych obrad wójtów, burmistrzów i starosty z jednego obszaru, lub wprowadzenie gminno-powiatowych komisji konsultacyjnych (problemowych).

Tak samo mógłby zostać wprowadzony konwent województwa, gdzie delegaci konwentów powiatowych mieliby uprawnienia podobne do konwentu powiatu.

Zwieńczeniem struktury samorządu mógłby być Senat, jako izba samorządowa. Takie rozumienie Senatu jest znane w samorządach niemal od początku. W ostatniej chwili skreślono taki zapis - przypomniano w debacie -  z ustawy matki w 1990 roku.

O czym nie dyskutowano

Były też widoczne przemilczenia. Niewiele mówiono o przyszłości metropolii, choć o to coraz głośniej dopominają się włodarze wielkich miast. Brak było pomysłów dotyczących zorganizowania służby cywilnej w samorządach. Pominięto, postulowany szczególnie przez gminy wiejskie, problem standardów w szkolnictwie, nie mówiono o sporze o Kartę nauczyciela, nie komentowano komunalizacji szpitali.

Prawie nie poruszano spraw kontrowersyjnych, które pojawiają się poza samorządem. Marginalnie potraktowano oskarżenia o nieefektywność samorządów i tendencje samorządów do zadłużania się. Jako jedyne lekarstwo wskazano możliwość wprowadzenia instytucji audytora zewnętrznego dla oceny racjonalności wydawania pieniędzy publicznych.