Fundusze europejskie: Kilka sposobów finansowania inwestycji

Rewitalizacja – z definicji - prowadzona jest na ograniczonym obszarze, jednak potrzeby finansowe związane z kompleksowym przeobrażeniem tego obszaru zazwyczaj przekraczają możliwości poszczególnych gmin. Bez wsparcia w postaci finansowania zewnętrznego czy instrumentów finansowych dostosowanych do specyfiki procesu trudno jest przeprowadzić rewitalizację w rozsądnym horyzoncie czasowym.

Regionalne programy operacyjne

Podstawowym źródłem dofinansowania projektów rewitalizacyjnych ze środków europejskich są regionalne programy operacyjne (RPO). To na poziomie lokalnym najlepiej widać potrzeby i właśnie tam najlepiej jest diagnozować i finansować potencjalne rozwiązania. Jednak, żeby sięgnąć po środki przeznaczone w programach operacyjnych na przedsięwzięcia rewitalizacyjne trzeba wykazać zgodność projektów z programami rewitalizacji. Ma to zapewnić, że dofinansowywane nie są projekty „wyspowe" lecz, że stanowią one elementy większej, przemyślanej, skonsultowanej z interesariuszami i zaplanowanej wizji rozwoju. Oznacza to, że gminy, które jeszcze nie opracowały programów rewitalizacji mają coraz mniejsze szanse na skorzystanie z pieniędzy unijnych na ten cel.

RPO w każdym województwie zostały sformułowane nieco inaczej, ale w wielu z nich zostały wydzielone osobne działania dedykowane projektom rewitalizacyjnym i uwzględniające ich kompleksowość. Działania te mogą – i powinny – być uzupełniane inwestycjami z innych sektorów, takimi jak termomodernizacja budynków, projekty w zakresie ochrony powietrza, poprawy jakości wody, promocji gospodarczej regionu, rozwoju turystyki czy rozwoju publicznego transportu zbiorowego.

Projekty powiązane

Duże znaczenie dla rewitalizacji obszarów miejskich mają także projekty infrastrukturalne z dziedziny edukacji, służby zdrowia, ochrony dziedzictwa kulturowego i rozwoju zasobów kultury, na które również przeznaczone zostały znaczne środki unijne. Niezbędnym uzupełnieniem inwestycji infrastrukturalnych na rewitalizowanych obszarach są instrumenty tzw. „miękkie", w ramach których dofinansowywane są projekty w zakresie rozwoju przedsiębiorczości, aktywizacji społeczno-zawodowej i różnych form przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Zgodnie ze wspomnianymi wyżej wytycznymi takie projekty powiązane, uwzględnione w programach rewitalizacji, są preferowane przy udzielaniu dofinansowania z funduszy strukturalnych (otrzymują dodatkowe punkty na etapie oceny wniosku o dofinansowanie lub uzyskują wyższy poziom dofinansowania).

Obecna unijna perspektywa finansowa daje więc duże możliwości uzyskania dodatkowych środków na bardzo wiele elementów programów rewitalizacji. W zależności od tego na jakie konkretne działania wnioskuje się o środki i czy dofinansowanie stanowi pomoc publiczną, wkład własny beneficjenta może być ograniczony nawet do 5 proc. wartości projektu. Pozostałe środki na realizację inwestycji mogą pochodzić ze środków unijnych i budżetu państwa.

Należy jednak pamiętać, że uzyskanie takiego dofinansowania obwarowane jest pewnymi warunkami. W szczególności beneficjent zobowiązany jest do zachowania tzw. okresu trwałości inwestycji. Oznacza to, że w ciągu pięciu lat po zakończeniu i rozliczeniu projektu (a w przypadku MSP – trzech lat) należy utrzymać jego zakładane efekty. Niedotrzymanie tego warunku może spowodować konieczność zwrotu uzyskanego dofinansowania.

Przykład

Jeśli efektem projektu jest stworzenie ośrodka kultury czy świetlicy środowiskowej dla lokalnej społeczności rewitalizowanego obszaru, to obowiązkiem podmiotu, który uzyskał dofinansowanie na ich stworzenie jest utrzymanie działalności takiej placówki przez co najmniej pięć kolejnych lat. Za naruszenie trwałości uznawana jest również sprzedaż współfinansowanej infrastruktury, która daje beneficjentowi nienależne korzyści.

Przy kompleksowych projektach rewitalizacyjnych, w których wartość inwestycji wynosi często kilkadziesiąt milionów złotych, późniejsze utrzymanie wybudowanej lub wyremontowanej infrastruktury zgodnie z założeniami określonymi dla projektu może stanowić niemałe wyzwanie dla samorządów. Dlatego dostępność środków unijnych trzeba traktować jako szansę na przyspieszenie rozwoju obszarów zdegradowanych, ale projekty należy planować z rozwagą i ze świadomością wszystkich uwarunkowań związanych ze źródłem ich finansowania.

Dofinansowanie unijne nie jest szczególnie elastycznym narzędziem finansowym, ale pozwala na uzyskanie znacznych środków w formie wsparcia bezzwrotnego. Istotne jest jednak, żeby dotacja była przeznaczana faktycznie na sprecyzowane cele rozwojowe a nie traktowana jako dodatkowe źródło finansowania doraźnych potrzeb, na które brakuje środków własnych w budżecie. Dotacje unijne dają władzom samorządowym możliwość realizacji tych elementów programów rewitalizacji, które pozwolą osiągnąć „masę krytyczną" niezbędną do przyciągnięcia kapitału prywatnego i dadzą faktyczny impuls do rozwoju.

Nie tylko dotacje

Samorządy chętnie sięgają po dotacje, ponieważ pozwalają one realizować inwestycje nie powodując dodatkowego znaczącego obciążenia dla budżetu. Jest to uzasadnione w początkowej fazie rewitalizacji, gdzie do przyciągnięcia kapitału prywatnego konieczne są inwestycje ze strony publicznej. Czasem jednak ograniczenia związane z dotacją lub charakter inwestycji powodują, że korzystniejsze lub bardziej racjonalne jest sięgnięcie po inne instrumenty finansowe umożliwiające współfinansowanie procesu rewitalizacji. Samorządy mogą skorzystać m.in. z pożyczek w ramach tzw. Planu Junckera, przystąpić do inicjatywy Jessica2 czy też korzystać z innych instrumentów dłużnych takich jak fundusze pożyczkowe czy emisja obligacji samorządowych. Dostępne są także fundusze kapitałowe dedykowane inwestycjom samorządowym.

Ważne jest, żeby proces rewitalizacji był postrzegany nie tylko jako bardzo kosztowna inwestycja, która przyniesie nie do końca sprecyzowane efekty społeczne. Rewitalizacja to również proces ekonomiczny, który docelowo ma przynieść samorządowi możliwość lepszego równoważenia nakładów ponoszonych na realizację zadań własnych wpływami uzyskiwanymi z podatków przedsiębiorstw i samodzielnych finansowo mieszkańców rewitalizowanego obszaru. Chodzi o to, żeby tak projektować całość procesu rewitalizacji, aby faktycznie był on inwestycją, pozwalającą uzyskać nie tylko korzyści społeczne, lecz także umożliwiającą spłatę zaciągniętych na ten cel pożyczek. Ten aspekt stanowi duże wyzwanie dla samorządów.

Zaangażowanie środków prywatnych

Jednymi z głównych interesariuszy uczestniczących w procesie rewitalizacji są inwestorzy prywatni. Bez ich zaangażowania trudno jest osiągnąć wszystkie jej cele. Wyzwaniem stojącym przed władzami samorządowymi jest takie prowadzenie procesu rewitalizacji, żeby zachęcić prywatny kapitał do inwestowania. Inwestorzy prywatni mogą angażować się uczestnicząc w realizacji elementów programu rewitalizacji w formule partnerstwa publiczno-prywatnego lub realizując własne projekty na rewitalizowanym obszarze. Zadaniem samorządu jest zapewnienie koordynacji inwestycji gminnych z zamierzeniami prywatnymi.

Strona samorządowa może stosować także działania zachęcające prywatnych inwestorów, takie jak przygotowywanie zasobu celowego, czyli terenów (działek i budynków) przeznaczonych dla potrzeb określonych kategorii inwestorów czy tworzenie instrumentów wsparcia finansowego. Niezbędnym elementem działań wobec inwestorów jest także informowanie o celach szczegółowych rewitalizacji oraz działaniach samorządu prowadzonych w tym obszarze.

Współpraca: Agnieszka Dyoniziak i Michał Domińczak

Część I cyklu opublikowana została w Rzeczpospolitej 25 kwietnia, a część II cyklu – 9 maja.

podstawa prawna: Ustawa z 9 października 2015 roku o rewitalizacji (DzU z 2015, poz. 1777)

Komentarz eksperta

Anna Skweres, menedżer w zespole doradczym dla administracji publicznej i infrastruktury w KPMG w Polsce