Jak respektować prawa konstytucyjne, gdy TK nie będzie orzekał

* Możliwe jest bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy. Choć jest to wielkie wyzwanie dla prawników. I nie da się w ten sposób rozstrzygnąć wielu ważnych dylematów konstytucyjnych.

* Sądy mogą zadawać pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE zwłaszcza w sytuacjach, w których można wykazać łącznik z prawem wspólnotowym. Temu może towarzyszyć zwiększone zainteresowanie Komisji Europejskiej tym, czy polskie prawo wypełnia postanowienia prawa europejskiego.

* Możliwe jest odwoływanie się do umów międzynarodowych. Trybunał Praw Człowieka może oceniać konkretne przypadki. Komitet Praw Człowieka ONZ wydaje rekomendacje dla państw, które ratyfikowały Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych. Dzisiaj właśnie taki raport zostanie wydany w sprawie Polski. Politycy mogą mówić, że to „jakiś kolejny raport", ale prawnicy znają jego wagę i wiedzą, że tego nie można zignorować. Tu chodzi o realizację ratyfikowanego przez Polskę dokumentu międzynarodowego. To jest inspiracja dla społeczeństwa obywatelskiego, czego można się domagać od naszego państwa w kwestii respektowania praw człowieka.

- Roli społeczeństwa obywatelskiego nie można dziś przecenić – podsumował Adam Bodnar.