Woda czysta, tylko muł na dnie

Wychodzę przed chałupę, idę na pole, bo blisko. – Stachu – mówię – co ty robisz? Przecież na ekologiczne przeszedłeś. Jak cię złapią, to dopłaty unijne zabiorą. Przepadnie wszystko.

– Jak nie posypię, to nic nie zbiorę. A zresztą kontrol była niedawno, szybko nie wrócą.

[srodtytul]Wahania nad żywokostem[/srodtytul]

Siedzimy potem przy piwie i pasztecie, tłustym, domowej roboty, i Stachu tłumaczy: – Jeden pod Wiżajnami całkiem na ekologizm przeszedł. Ze 30 hektarów ma. Dwa lata dobrze ciągnął, dopłaty 300 – 400 złotych wyższe od hektara niż normalnie. Ale całe pola zarosły mu chwastami, bo na własne ekologiczne nawozy pieniędzy nie ma. Ile krowy mu gówna wyprodukują? Nie starczy przecież nawet na małe pole. Za rok już nic nie zbierze, a za trzy lata program mu się skończy i zostanie z tym nieużytkiem.

– Ale Stasiu – mówię – w Warszawie to nawet 15 złotych ludzie zapłacą za kilo kartofli, byle tylko robaczywe były, pachniały jak kartofle i miały certyfikat, że ekologiczne. A jakbyś szynkę uwędził, taką nieszprycowaną wodą i chemią, to i 50 za kilo ci zapłacą.

– A jak ja to sprzedam? W rzeźni nie ubiję, bo jak w rzeźni biję, na przemysłową produkcję musi iść. A jak w domu biję, to nie mogę sprzedawać. Takie teraz są przepisy... chyba żeby szmuglować do miasta jak za komuny. Może to i pomysł. Albo sklep własny otworzyć w Białymstoku. Bo w Suwałkach ludzie pieniędzy nie mają. W Suwałkach normalne jedzenie jedzą, ale w Białymstoku to już prędzej te ekologiczne. Tylko skąd pieniądze wziąć na taki sklep?

Gienek z Postaweli myśli, czy nie przejść na ekologię, ale się boi. Posadził już kilka krzaków żywokostu, o którym Jose Saramago pisał, że jest najlepszy na wszystko, choć żadnej choroby nie leczy. Gienek książek Saramago nie czytał, choć oczytany to on jest, zwłaszcza w literaturze regionalnej, od 150 lat jego rodzina tu mieszka, papiery mi pokazuje, o dziadku opowiada, co go bolszewik bagnetem przebił w 1920, a teraz o tym żywokoście myśli. Wie, że dobry jest na krew, na stawy, na choroby wewnętrzne, na wszystko najlepszy jest żywokost. Całą łąkę chce nim obsiać, wypuścić to pod dopłaty, a sam u brata w Suwałkach zatrudni się na budowie, ale się boi. – A jak przestaną płacić w połowie programu? – pyta.

– Nie mogą przestać – tłumaczę.

– Jak umowę podpiszesz, to muszą ją wypełnić.

– A kto im tam nakaże? Zmienią przepisy, a ja potem będę ziemię naprawiał następne pięć lat. I z czego będziemy żyć?

Gienek tłumaczy, że jak kto na ekologiczne przechodzi, to ma teraz życie jak u Pana Boga za piecem. Nic nie musi robić: ziemi nie nawozi, bo mu nie wolno, przy zbiorach też się nie namęczy, bo wątłe, nic przecież nie rośnie. Ale kogo to obchodzi, przecież nie dla zbiorów na ekologizm się przechodzi, tylko dla dopłat.

– Jak to, nie dostajesz więcej w skupie za ekologiczne? – pytam.

– A gdzie tam! Krowa jak 6 złotych za kilo jest to 6, ekologiczna czy normalna. A jak moja wątlutka będzie i chudzina, to mniej zarobię. A urzędnik powie, że w dopłatach sobie za nią odebrałem.

– To Gieniu, to jest bez sensu – mówię, jakbym właśnie odkrył Amerykę. – Ale jakbyś ten żywokost produkował, to każda ilość ci zejdzie w Warszawie.

[srodtytul]Potyczki z naturą[/srodtytul]

Bartoszewicze, Gibowicze, Brzozowscy, Borkowscy, Jabłońscy, Nasierowicze, Sienkiewicze, Czyżewscy – żadnych Kłonic, Motyk i Furmanów. Na tym samym polu te same rodziny od kilku, czasem kilkunastu pokoleń, zubożała szlachta małorolna, z upływem czasu coraz mniej szlachta, coraz bardziej małorolna, choć oni lubią wspominać czasy świetności tej ziemi, swoich bohaterów sprzed lat, swoje potyczki z Litwinami i Ruskimi. Teraz biją się z Unią Europejską i naturą.

Okińczyce z Jodoziorów długo nie mogli trawy skosić na bagnach, bo nie wysychały. – Takie słońce i bagna nie wyschły? – pytam z niedowierzaniem.

– Nie wyschły, bo wszystkie drzewa z bagien bobry ukradły. Ani jednego nie zostawiły. Sama trawa została, a trawa wody nie wypije. To ciągnikiem nie wjadę, zatopi się.

– A jak one te drzewa kradną?

– Podgryzają pień, każdy zeżrą, żeby nie wiem jak gruby. I tak to juchy gryzą, że zawsze pada jak chcą. Człowieka by takie drzewo zabiło, a bóbr podgryzie jak fachowiec i ucieknie w porę. I potem ciągną te pnie na tamy i żeremia.

Pytam, czy tępią bobry. – Nie wolno, panie, pod sąd wezmą za mordowanie bobrów. Może i jacyś pułapki zastawiają, ale nie my. A trawę z bagien skosić trzeba, choć to zgnilizna i do niczego się nie nadaje. Ale jak nie skosisz, to dopłat unijnych nie będzie, no to kosimy.

Okińczyce staw mają zarybiony, ale zimą wydra wlazła pod lód. Darek opowiada, jak ze szwagrem dziury w lodzie porobili i siedzieli z kijami godzinami, a wydra taka mądra, że łba nie pokazała. – Ale była tam, jak Boga kocham, wlazła rurą odpływową i całą zimę przesiedziała i tylko ryby wyżerała. A myśmy siedzieli jak te głąby i czekali na nią z kijami.

Na wiosnę Darek ogrodzenie wokół stawu wybudował. 7 ton cementu w ziemię wpuścił na pół metra, żeby żadne paskudztwo nie przelazło, do tego jeszcze paliki metalowe i siatka. – 15 tysięcy zapłaciłem – mówi. – I to bez robocizny, bo sam budowałem. To tyle mnie ta wydra kosztowała.

Tadeuszowi spod Puńska, co jest wujkiem Mirka z Lizdejków, konie ukradli. – Trzy konie, ze 17 tysięcy warte – mówi Mirek – nie licząc strat moralnych, bo chłop przecież do konia się przyzwyczai.

Tadeusz, którego w 1976 trafił piorun w polu, ale przeżył, bo żona była blisko i wezwała zaraz pogotowie, potem wzdłuż nogi miał taki ślad do krwi, jakby tej drogi pioruna do ziemi, dwa dni leżał nieprzytomny w szpitalu, ale przeżył, widać tak miało być – no więc Tadeusz jest pewny, że to Litwini ukradli i zabrali te konie na Litwę. Wezwał zaraz policję i do granicy szli po śladach, potem weszli na Litwę, ale polska policja ma prawo tylko godzinę ścigać przestępców za granicą.

– Litwini powinni przejąć pościg, ale im tam nie zależy. Już pewno te konie na kiełbasy przerobili.

– Albo sprzedali je z powrotem do Polski. – Mirek pokazuje mi paszport konia z jego gospodarstwa. – Niby wszystkie konie takie dokumenty mają, ale jak ci konia ukradną, to dupę se możesz tym podetrzeć. Może jak czipy koniom będą zakładać, to złodziejstwo ustanie. A tak nikomu się koni nie chce hodować, bo kradną. My mamy konie, jeden jeszcze gospodarz w Cisówku i to wszystko w okolicy – więcej aż do Suwałk nie ma.

Pytam Tadeusza, jak mu się żyje z Litwinami pod Puńskiem.

– U nas wieś polska, a oni oddzielnie się trzymają.

– Nie lubię Litwinów – mówi Mirek. – Jak Ruskie byli na Litwie, to łatwiej szło się dogadać. Mili byli, za łapówkę wszystko człowiek załatwił. A te Litwini fałszywe są. I nie lubią Polaków, nie wierzę im.

Oglądamy razem finał mistrzostw świata. Mirek denerwuje się oburzony brutalnością Holendrów. – Czerwona kartka! – wrzeszczy cały czerwony po tym, jak De Jong próbuje rozkrwawić butami serce Alonso.

Mirek ma 2 metry wzrostu i ze 120 kilo waży, ale rękę podaje jak panienka, jakby się bał zmiażdżyć. Nie pije, kiedyś – jak jeszcze pił – nie panował nad sobą, założył na wsi klub wschodnich sportów walki, karate, kung-fu, z jakimiś łańcuchami chodził po Smolnikach, potem awanturował się na zabawach, popłoch siał w okolicy, teraz jest łagodniejszy, mówią, że się zaszył na prośbę rodziny, ale ja wolałbym, żeby Holendrzy przestali faulować, bo Mirek się denerwuje. On należy do tych kibiców, którzy w trakcie meczu cały czas mówią. – Nie lubię tych holenderskich kurwów – mówi Mirek. – Sami rasiści. – Szwagier mojej ciotki ma firmę w Holandii, to musiał nazwisko zmienić, bo zleceń mu nie dawali. A jak się przechrzcił na Holendra, to firma dobrze prosperuje.

[srodtytul]Na swoim, więc dobrze[/srodtytul]