Stuhrowie, Mickiewicz, Codreanu... - felieton Filipa Memchesa

Rozważania pochodzącego z Kalabrii zakonnika były inspirujące dla rozmaitych heretyckich sekt w łonie Kościoła. Ale przede wszystkim warto dostrzec wpływ Joachima na swoistą religijność nowoczesnych intelektualistów, którzy lubują się w oddzielaniu z jednej strony duchowości od zhierarchizowanej, opartej na autorytecie instytucji, z drugiej zaś – osobistej relacji z Bogiem od nawracania się w ramach wspólnoty wiernych (cytowane wyżej wyznanie Macieja Stuhra to chyba pokłosie takiego podejścia do problemu).

Czy w przypadku Mickiewicza – którego myślenie mogło być skażone różnymi romantycznymi herezjami (w tym przeświadczeniem o tym, że Polacy są nowym ludem bożego wybrania) –  również mamy do czynienia z taką religijnością, a więc odrzuceniem katolicyzmu na rzecz czegoś nowego? Kwestię tę próbuje rozstrzygnąć kardynał Henry de Lubac w – opublikowanym w „Kronosie" – pasjonującym eseju „Kopuła Świętego Piotra".

W tekście tym czytamy, że, owszem, poeta zarzucał Kościołowi, iż zniknął z niego pierwotny dar proroczy, ale jednocześnie nie zostawiał suchej nitki na „układaczach systematów", czyli filozofach odrzucających chrześcijaństwo w imię różnych utopii lub usiłujących je dostosować do koncepcji, w których rozum mędrców stoi wyżej niż wiara prostaczków. Jakie są tego konsekwencje? „Duch nie opuszcza Rzymu; śpieszy ku niemu pod postacią »ducha narodów« wiernych. To właśnie pod kopułą Świętego Piotra wykształca się, z zachowaniem ciągłości, Kościół przyszłości" – referuje poglądy założyciela Legionu Polskiego kardynał de Lubac.

Warto tu zauważyć, że ten głęboko przeniknięty uniwersalizmem mesjanizm wieszcza kontrastuje z tym, co głosił guru międzywojennych rumuńskich nacjonalistów, założyciel Legionu św. Michała Archanioła Corneliu Zelea Codreanu. Nad ideowymi i kulturowymi korzeniami tej – znanej z używania politycznej przemocy i sławiącej wojowników idących na śmierć – organizacji zastanawia się w „Kronosie" Rafał Łętocha, autor tekstu „Mit i religia". I – posiłkując się dorobkiem religioznawczym Mircei Eliadego –  słusznie podkreśla, że w tym przypadku mamy do czynienia ze specyficzną interpretacją chrześcijaństwa – prawosławną obrzędowością przechowującą relikty pogaństwa, będącego religią zamieszkujących niegdyś terytorium Rumunii Geto-Daków. Dla Codreanu i jego towarzyszy kluczowy był kult ziemi i przodków, a nie wiara w Chrystusa jako zbawiciela ludzkości.

Próżno szukać takich wątków w najważniejszych prądach polskiego mesjanizmu, traktujących jednak chrześcijaństwo nie jako substancję konserwującą pogaństwo starożytnych Słowian, lecz jako drogę postępu – od plemiennej świadomości barbarzyńcy oddającego cześć siłom przyrody do dojrzałej duchowości człowieka cywilizowanego, wierzącego w osobowego Boga wymykającego się zaklinaniu rzeczywistości.

Ale oczywiście przy okazji Święta Niepodległości możemy się spodziewać, że będziemy straszeni obliczem Polaka katolika jako rzecznika zamordyzmu, ksenofoba i generalnie wroga rodzaju ludzkiego, a więc kogoś, kto ma więcej wspólnego z przywódcą Legionu św. Michała Archanioła niż założycielem Legionu Polskiego. Jerzy i Maciej Stuhrowie już przygotowali pod takie happeningi grunt.