Waldemar Gontarski: W pełni korespondencyjne wybory prezydenckie sposobem na kryzys konstytucyjny

Zgodnie z 228 ust. 4 Konstytucji, ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela – chodzi o stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej (ust. 1 art. 228). W tym celu przyjęto ustawę z 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz.U. Nr 233, poz. 1955; dalej: ustawa).

Jak liczymy stratę

W myśl art. 2 ust. 1 ustawy, każdemu, kto poniósł stratę majątkową w następstwie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego, służy roszczenie o odszkodowanie. Ust. 2 art. 2 precyzuje, iż odszkodowanie, o którym mowa w ust. 1, obejmuje wyrównanie straty majątkowej, bez korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby strata nie powstała. Zaś ust. 3 art. 228 odsyła do kodeksowej odpowiedzialności deliktowej, a konkretnie do art. 415–420 k.c.

Z wiedzy ogólnej o odpowiedzialności odszkodowawczej wiemy:

1) stratą jest zmniejszenie wartości majątku poszkodowanego, które nastąpiło do chwili zakończenia oddziaływania czynnika stratę wywołującego – czyli np. stratę liczymy do czasu obowiązywania stanu klęski żywiołowej jako czynnika powodującego uszczerbek majątkowy;

2) utracone korzyści to wartości majątku, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w przyszłości, po zakończeniu oddziaływania ww. czynnika (gdyby szkodzące oddziaływanie tego czynnika nie miało miejsca).

Mają rację zatem ci autorzy, którzy z art. 228 ust. 4 Konstytucji wyprowadzają uszczerbek majątkowy powodowany przez:

1) wprowadzenie zakazu lub nakazu prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej;

2) wykorzystanie, bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej, nieruchomości i rzeczy ruchomych;

3) dokonanie przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych obiektów budowlanych albo ich części – tak T. Suchar, Odpowiedzialność odszkodowawcza za straty majątkowe wynikające z ograniczenia praw w czasie stanów nadzwyczajnych, Nieruchomości 2010, Nr 11, Legalis.

W kategoriach czysto pozaprawnych należy rozpatrywać następujące pogląd jaki prezentuje Prof. Łętowska: 

„To blef, szwindel, interesowna manipulacja, by obrzydzić stan klęski żywiołowej. Nie ma szans na tak duże odszkodowania" - powiedziała dla OKO.press.

I dalej: „Chodzi na przykład o ograniczenie prawa wolności gospodarczej, własności, prawa do przemieszczania się, wolności pracy, czy prawa do wypoczynku. Odszkodowania za to w ogóle nie są pomyślane jako za straty biznesowe, tylko za rekwizycje jakiegoś konkretnego składnika majątkowego, posłużenie się cudzym mieniem itp. Ta ustawa z 2002 roku jest dość ogólnikowa i przez to konfliktogenna. Co niestety spowoduje wybuch nadziei i równie szybkie rozczarowanie".

Przejawem myślenia w kategoriach pozaprawnych jest to, że Pani Profesor nie obejmuje podstawowej kategorii odszkodowania z tytułu wprowadzenie stanu klęski żywiołowej, tj. w następstwie uszczerbku majątkowego powodowanego przez wydanie – w wyniku zastosowania prawa o wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej – zakazu lub nakazu prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej; chodzi o refundację, przy założeniu, że negatywnym następstwem majątkowym jest tutaj utrata możliwości korzystania z rzeczy, czyli utrata uprawnienia stanowiącego atrybut prawa własności.

Jak wiadomo, niektórzy politycy tylko ze względu na możliwość wprowadzenia stanu klęski żywiołowej wystąpili przeciwko wprowadzeniu do Kodeksu wyborczego głosowania w pełni korespondencyjnego (pocztowego), gdzie urnę wyborczą zamienia skrzynka pocztowa.

Czytaj także: Gontarski: głosowanie korespondencyjne można wprowadzić nawet na kilka dni przed wyborami

Stan klęski żywiołowej

Według art. 228 ust. 6 Konstytucji, w czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, prawo wyborcze oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. Dlatego, jeśli wprowadzono by stan klęski żywiołowej, glosowania korespondencyjnego do Kodeksu wyborczego nie można byłoby w tym czasie wprowadzić. Inna rzecz – i co najważniejsze – stan klęski żywiołowej wydawałby się jedynym sposobem na przeniesienie wyborów Prezydenta RP wyznaczonych na 10 maja br. Jak stanowi art. 228 ust. 7 zd. pierwsze Konstytucji, w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.