Co ma pilot do dentysty

Monitoring ogłoszeń o pracę przeprowadzony przez Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego w 2009 roku wykazał, że na ponad 60 tysięcy przeanalizowanych ogłoszeń w niemal 25 tysiącach stwierdzono nieprawidłowości, które mogą prowadzić do dyskryminacji w zatrudnieniu, z czego aż 10 proc. dotyczyło wieku. Dyskryminacja ze względu na wiek to poważny problem nie tylko na etapie rekrutacji. Kolejny problem to limity wiekowe wykonywania niektórych zawodów. Pokazuje to zarówno orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (Trybunał), jak i orzecznictwo sądów krajowych. W zawodach takich, jak sędzia, farmaceuta, pilot przepisy prawa wprost wskazują wiek, wraz z ukończeniem którego osoba zostaje pozbawiona możliwości wykonywania zawodu i to bez względu, na swoją kondycję umysłową czy fizyczną.

[srodtytul]Temat wciąż otwarty[/srodtytul]

O ile orzecznictwo [b]Sądu Najwyższego (uchwała z 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/2008)[/b] ugruntowało się w odniesieniu do kwestii, czy osiągnięcie przez pracownika wieku emerytalnego i nabycie przez niego prawa do emerytury może stanowić jedyną przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy, o tyle limity wiekowe wykonywania poszczególnych zawodów to wciąż temat otwarty.

[wyimek]Narastającym problemem są limity wiekowe wykonywania niektórych zawodów[/wyimek]

Zgodnie z uchwałą wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę wyłącznie z powodu osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego i nabycia prawa do emerytury stanowi bezpośrednią dyskryminację ze względu na wiek. Pogląd swój SN uzasadnił koniecznością zachęcania pracowników do jak najdłuższego pozostawania w zatrudnieniu nawet po przekroczeniu granicy wieku uprawniającej do świadczeń emerytalnych, jeżeli tylko mogą i chcą nadal pracować.

Tymczasem w Polsce są zawody, w których pracownicy mogą i chcą je nadal wykonywać, jednak prawo im tego zabrania. Ograniczenia wiekowe w wykonywaniu niektórych zawodów są, oczywiście, wskazane i uzasadnione. Nasuwa się jednak pytanie, czy określenie wieku, w którym osoba wykonująca zawód automatycznie zostaje pozbawiona możliwości do jego wykonywania, nie stoi w sprzeczności z antydyskryminacyjnym prawem Unii Europejskiej czy też obowiązkiem równego traktowania, o którym mowa w art. 32 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=FCC53B334FE373A97FD2FE28AC01F191?id=77990]Konstytucji RP[/link] oraz [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A112C4EBAE657F01876C80BE65ACE44F?id=76037]kodeksie pracy[/link].

[srodtytul]Unijne dyrektywy[/srodtytul]

Kodeks pracy, wzorem antydyskryminacyjnych dyrektyw unijnych, w tym dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, kwestię zakazu dyskryminacji reguluje kompleksowo, szczegółowo definiując podstawowe pojęcia oraz wskazując tryb dochodzenia roszczeń związanych z dyskryminacją. Nieznajdujący odpowiednika w prawie krajowym art. 6 wspomnianej dyrektywy precyzuje, kiedy odmienne traktowanie ze względu na wiek jest uzasadnione.

Przepis ten stanowi, iż państwa mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie jest dyskryminacją, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnymi z przepisami celami, w szczególności polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego i jeżeli środki mające temu służyć są właściwe i konieczne.

Mimo braku implementacji tego przepisu do prawa krajowego warto o nim pamiętać, gdyż zgodnie z zasadą skutku pośredniego prawa unijnego (orzeczenie Trybunału, sprawa Marleasing SA, C-106/89) w takiej sytuacji sąd krajowy ma obowiązek kształtować wykładnię prawa krajowego w oparciu o brzmienie i cel dyrektywy. Z kolei art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78/WE, również istotny w kontekście analizowanego problemu, stanowi, iż dopuszczalne jest stosowanie przez państwa środków przewidzianych przepisami krajowymi, które są niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, obrony porządku i zapobiegania działaniom podlegającym sankcjom karnym, ochrony zdrowia i ochrony praw i wolności innych osób.

[srodtytul]Sprawa Petersena[/srodtytul]

W sprawie D. Petersen (orzeczenie z 12 stycznia 2010 r., C-341/08) Trybunał miał za zadanie ustalić, czy przepis, na podstawie którego odmówiono dopuszczenia zainteresowanej do wykonywania zawodu dentysty ubezpieczenia zdrowotnego (lekarza kontraktowego), po przekroczeniu przez nią 68. roku życia jest zgodny z art. 2 ust. 5 oraz art. 6 dyrektywy 2000/78/WE.

Trybunał orzekł, że jeśli jedynym celem przepisu jest ochrona zdrowia pacjentów przed spadkiem sprawności zawodowej tych lekarzy, to przepis ten jest niezgodny z art. 2 ust. 5 dyrektywy, gdyż ta sama granica wieku nie znajduje zastosowania do lekarzy dentystów pozakontraktowych, którzy również funkcjonują na rynku pracy. Natomiast w odniesieniu do art. 6 stwierdził, iż przedmiotowy przepis nie jest z nim sprzeczny, jeśli jego celem jest podział szans zawodowych między pokoleniami w ramach zawodu lekarza dentysty ubezpieczenia zdrowotnego, gdy biorąc pod uwagę sytuację na rynku pracy, przepis ten jest właściwy i konieczny dla osiągnięcia tego celu ubezpieczenia zdrowotnego.

[srodtytul]Skarga konstytucyjna[/srodtytul]

Kwestii dyskryminacji ze względu na wiek poprzez ustawowe wprowadzanie sztywnej granicy wieku, po przekroczeniu której osoby pozbawione są możliwości wykonywania zawodu, pośrednio dotyczy orzeczenie polskiego [b]Trybunału Konstytucyjnego z 19 stycznia 2010 r. (SK 35/08)[/b].

W skardze konstytucyjnej zakwestionowano zgodność z konstytucją art. 228 § 2 pkt 5 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=E75F97112CB4E65EED9F927EAC3E9C42?id=335268]kodeksu morskiego[/link], który stanowi podstawę do skreślenia osoby fizycznej z listy pilotów morskich, gdy pilot ukończy 65 lat. Mimo iż skarżący jako kwestie uboczne potraktował zarzuty niezgodności powołanego przepisu kodeksu morskiego z obowiązkiem równego traktowania i niedyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 konstytucji) oraz obowiązkiem zapewnienia każdemu wolności wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 konstytucji), warto przyjrzeć się tej sprawie.

Według skarżącego ustawowe kryterium osiągnięcia wieku 65 lat nie zostało połączone bądź uzależnione od zajścia jakiejkolwiek innej okoliczności, np. złego stanu zdrowia lub braku zdolności psychofizycznych. Jedynym właściwym kryterium dopuszczalności wykonywania zawodu przez daną osobę powinien być jej stan zdrowia, który mógłby spowodować ewentualne zagrożenie bezpieczeństwa. Nie powinno to być uzależnione wyłącznie od wieku. Konsekwencją takiej regulacji prawnej jest sytuacja, w której osoba wykonująca zawód pilota morskiego z dniem osiągnięcia 65 lat automatycznie traci uprawnienia do wykonywania zawodu bez względu na swoją kondycję umysłową czy fizyczną.