Ciompa o reformie samorządowej

Autor uzasadnia swój sprzeciw wobec żądań poważnych zmian w samorządzie ładnie brzmiącym postulatem ograniczenia do minimum ingerencji ustawodawcy w to, jak „ludzie na dole" prowadzą swoje sprawy. Wiele jednak wskazuje na to, że autor za „ludzi" uważa osoby pełniące funkcje wykonawcze w organach samorządów i opowiada się za zakazem zakazywania samorządowcom ograniczania wpływu obywateli na sprawy wspólnoty lokalnej poza okresem wyborczym.

Doradcy Bronisława Komorowskiego musi być znana opinia Unii Metropolii Polskich, przedstawiona Prezydentowi w sprawie projektu ustaw przewidujących poszerzenie wpływu obywateli na władze lokalne, w której podpisany pod nią w imieniu największych miast polskich prezydent Gdańska Paweł Adamowicz stwierdza, iż „istota demokracji lokalnej polega na udziale mieszkańców we władzy poprzez przedstawicielstwo. Po to raz na cztery lata wybierają prezydenta i radnych, aby nie musieć zajmować się osobiście pewnymi sprawami".

Ta szokująca i antyobywatelska intencja znajduje niestety swoje potwierdzenie w praktyce. Podczas kampanii referendalnej ws. odwołania Hanny Gronkiewicz-Waltz prezydent Warszawy kilkakrotnie powtarzała, że w czasie wyborów zawarła z mieszkańcami kontrakt na cztery lata i nie można go przerywać. „Ja a mieszkańcy" – oto patologiczna mentalność wielu lokalnych włodarzy, którzy siebie widzą jako suwerennych partnerów społeczności lokalnych, a nie ich emanacją.

Wykształcenie takich postaw świadczy o konieczności interwencji ustawodawcy, bo z jego winy nieobwarowanie wprowadzenia powszechnego wyboru prezydentów, burmistrzów i wójtów mechanizmami nadzoru ze strony radnych i obywateli doprowadziło do zachwiania równowagi w relacji między władzą stanowiącą a wykonawczą. Nie można domagać się, jak czyni to prof. Regulski, powstrzymania ustawodawcy przed naprawianiem błędów, które sam popełnił, ponieważ społeczności lokalne nie zostały wyposażone w narzędzia, które by pozwoliły na oddolną naprawę.

Autor nie chce zauważyć, że dziś mamy do czynienia ze stosowaniem przez samorządowców podwójnych standardów. Z jednej strony w imię upodmiotowienia obywateli żądają oni od rządu więcej kompetencji i mniej nadzoru, natomiast otrzymanych uprawnień w imię tych samych wartości nie chcą przekazywać w dół społecznościom lokalnym. Bez ingerencji ustawodawcy to się nie zmieni. Mieszkańcy mają zbyt często do wyboru zastąpienie „kacyka" osobą, która wkrótce wejdzie w uszyte przez ustawodawcę wielkopańskie buty.

„Klinicznym" przypadkiem jest były już prezydent Elbląga Jerzy Wilk, który negatywnie opiniując projekt ustawy znoszący wymóg frekwencji do ważności referendum merytorycznego, nie odniósł się do kwestii podniesienia w tym samym projekcie ustawy wymogu frekwencji do ważności referendum odwoławczego. Przytomny polityk, który referendum odwoławczemu zawdzięczał swój krótki epizod prezydencki, powinien mieć dosyć instynktu politycznego, by wstrzymać się od takiego selektywnego zabierania głosu w sprawie projektu ustawy, o ile nie chce być podejrzewany o zmianę punktu widzenia po zajęciu fotela prezydenta miasta. Ta „ewolucja" w pierwszej kolejności nie świadczy o osobie, a o ustroju władz samorządowych, którego broni prof. Regulski.

Nie ma tu miejsca, by szczegółowo podjąć dyskusję nad zakresem pożądanych zmian. W tym jednym zgadzamy się razem, iż obszarem takim powinien być dostęp do informacji publicznej, chociaż pewnie będziemy się różnić co do głębokości zmian.

Ponadto bezwzględnie należy odebrać kontrolę nad komisją rewizyjną aktualnej większości radnych, by nie dochodziło do takich patologii, jak w przypadku największej prywatyzacji komunalnej III RP, jaką była sprzedaż przez Hannę Gronkiewicz-Waltz Stołecznego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej. Kontrola tej transakcji została sparaliżowana przez przewodniczącego komisji rewizyjnej z ramienia Platformy Obywatelskiej oraz przewodniczącego zespołu kontrolnego, radnego SLD zatrudnionego w podległym prezydent Warszawy szpitalu. To szczegół, ale szczegół pokazujący realia samorządności polskiej, które są prof. Regulskiemu jakby obce.

Niedopuszczalne jest, aby małe komitety wyborcze, które przekroczyły próg 5% oddanych głosów, nie brały udziału w podziale mandatów m.in. w wyniku krojenia okręgów wyborczych przez ustępującą większość. W Krakowie próg ten przekroczyły Komitet przeciw Igrzyskom powiązany z klubem Krytyki Politycznej oraz partia Janusza Korwina-Mikke. W 2010 w Poznaniu komitet „My, Poznaniacy" zdobył 10% głosów, a mimo to nie obsadził żadnego mandatu. Zastanowić się należy nad racjonalnością utrzymania progu 5% w wyborach do gmin i powiatów. Być może w wyborach do sejmików wystarczyłaby bariera 3%. Konsekwencje zmian w ordynacji wyborczej i dopuszczenie większej liczby komitetów obywatelskich będzie miało kolosalne znaczenie dla sposobu pełnienia mandatu także przez radnych partyjnych.

Dziwi w ustach doradcy prezydenta opowiadanie się przeciwko idei ograniczenia kadencyjności wójtów, burmistrzów i prezydentów, co może być zinterpretowane przez podejrzliwą opozycję jako sondowanie tolerancji opinii publicznej dla zniesienia tego ograniczenia w przypadku Prezydenta RP. Wszak argumentacja autora ma charakter uniwersalny („niech ludzie decydują"), a nie tylko samorządowy. Notabene autor w ogóle nie ustosunkowuje się w tym obszarze do dorobku dojrzalszych niż polska demokracji, które wypracowały głębokie odpowiedzi na argumenty za ograniczeniem kadencyjności. Dla samej higieny władz samorządowych warto, by co kilka lat następowała rotacja. Skoro urząd gminy stanowi de facto sztab wyborczy urzędującego kandydata, obywatele mają ograniczone możliwości zweryfikowania jego dokonań i porównania z realnymi zobowiązaniami wyborczymi przeciwników.

Jest jednak ważniejsza sprawa niż ustalenie katalogu obszarów, które powinny zostać zmienione. Jest nią określenie zasad debaty nad zmianami, by nie stały się one kolejnym polem starcia partii, szukających każdej okazji by dyskredytować nawet dobre pomysły przeciwników.