Krzysztof Adam Kowalczyk: Sowiecki słoń w sercu Warszawy

„Stary szalet zapomniany na środkowoeuropejskim rozdrożu" – tak ochrzcił go Tadeusz Konwicki w „Małej apokalipsie”, mikropowieści o gniciu komunizmu. Dosadnie, bo „prezent” Stalina przez całe dekady budził silne negatywne emocje Polaków.

Pałac Kultury i Nauki (PKiN), sterczący wysoko ponad dachami niby wyzwolonej, ale w gruncie rzeczy zniewolonej przez sowietów Warszawy, miał nam przypominać, że bolszewikom z Kremla nie podskoczymy. I przypominał. Aż do 1989 r.

Skąd wzorzec „prezentu” Stalina? Made in USA

Właśnie te skojarzenia wraz z nazwą nadaną przez Konwickiego miałem w pamięci, gdy na przełomie listopada i grudnia 1990 r. znalazłem się w dalekiej Ameryce, w przewiewanym mroźnym wiatrem znad jeziora Erie mieście Cleveland. Proszę sobie wyobrazić moje zdumienie, gdy niespodziewanie w samym centrum tej dawnej stolicy amerykańskiego przemysłu stalowego wyrósł przede mną… warszawski PKiN, tyle że o wiele smuklejszy, czystszy i zbudowany trzy dekady przed nim.

Wieżowiec zwany Terminal Tower wieńczy budynek czynnej do dzisiaj stacji kolejowej. Budowany na przełomie lat 20. i 30. XX w. na fali gigantycznej koniunktury, która w 1929 r. skończyła się równie gigantycznym światowym krachem, przez dziesięciolecia był najwyższym (216 m) budynkiem Ameryki, poza Nowym Jorkiem, gdzie długo królowały Empire State i Chrysler Building.

Zburzenie Pałacu Kultury i Nauki…

Po naszej stronie Atlantyku sowieckie imperium, jakie wyłoniło się z II wojny światowej, usiłowało przebić niedawnego sojusznika także dziełami architektury. Zbudowało w Moskwie „siedem sióstr” wzorowanych na amerykańskich wieżowcach, ale tęgich jak sowiecki kołchoźnik karmiony wyłącznie kartoflami.

Zaznaczyło też podobnymi „cudami” architektury swoje lenna – od Rygi przez Pragę po Warszawę właśnie. Przez lata komuny marzeniem wielu mieszkańców polskiej stolicy było pozbyć się tego coraz bardziej zaniedbanego sowieckiego słonia, gdy nareszcie przyjdzie wolność. Sam też o tym marzyłem.

Z tych wspólnych marzeń ostała się tylko scena z „Rozmów kontrolowanych”, w której grany przez genialnego Stanisława Tyma „bohater mimo woli”, ścigany przez służby stanu wojennego, trafia na komunistycznego sylwestra w PKiN. Kryje się przed prześladowcami w jednej z toalet, spuszcza wodę i… gmach się wali. Tak jak upadł narzucony Polsce zmurszały ustrój.

…nie ma dziś najmniejszego sensu

Wydawało się, że temat rozbiórki umarł śmiercią naturalną, aż tu nagle w listopadzie 2025 r., 35 lat po upadku komunizmu, przybywa do Warszawy ceniony przez polską prawicę Bardzo Ważny Politolog z USA i jednym tweetem wzywającym do skasowania „katedry św. Stalina” wywołuje internetową burzę. Absolutnie absurdalną.

Jako dawny zwolennik rozbiórki PKiN, muszę przyznać, że dzisiaj ona nie ma najmniejszego sensu. Po pierwsze dlatego, że z biegiem lat centrum miasta obrosło wieloma wieżowcami, które wizualnie umniejszyły znaczenie sowieckiego słonia i całkowicie zmieniły sylwetkę Warszawy. Ktoś nawet mógłby się w tym dopatrywać symbolicznego triumfu kapitalizmu nad komunizmem. Zwieńczeniem tego procesu stało się powstanie Varso, najwyższego budynku w Unii Europejskiej, który wyrósł tuż obok PKiN i zrobił z niego niziołka.

Czytaj więcej

Nieruchomości komercyjne

W Warszawie powstał najwyższy budynek w UE. Varso Tower ukończone

Najwyższy budynek w Unii Europejskiej jest gotowy i wkrótce zapełni się najemcami.