Andrzej K. Koźmiński: Czwarta fala globalizacji

Kolejne fale globalizacji towarzyszyły ludzkości od zarania dziejów. Lokalne rynki i ośrodki produkcji łączyły się w coraz większe całości dzięki coraz tańszemu i sprawniejszemu transportowi. Wraz z towarami przemieszczali się ludzie, informacje, idee, religie, ideologie, wiedza i umiejętności. Powstawał swoisty stop akceptowany i promowany przez jednych, kontestowany i zwalczany przez innych. Towarzyszyła temu polityczna konsolidacja i dominacja krajów lub koalicji i gospodarek wiodących w kolejnych epokach.

Pierwsza fala globalizacji wiązała się z rozwojem transportu morskiego i coraz dalszymi podróżami morskimi od starożytności po XVIII wiek. Kształtowały się globalne rynki płodów rolnych, kruszców szlachetnych, surowców oraz prostych wyrobów, takich jak tekstylia. Tej pierwszej globalizacji I Rzeczpospolita zawdzięcza okres prosperity oparty na eksporcie zboża i surowców rolnych oraz imporcie dóbr luksusowych.

Druga globalizacja to zakończony I wojną światową okres dominacji uprzemysłowionej „Północy" nad „Południem", zapewniającym rynki zbytu i surowce.

Tania siła robocza

Trzecia fala globalizacji to okres „delokalizacji" przemysłu z krajów bogatych do biednych, dysponujących tanią siłą roboczą. Stała się ona możliwa dzięki burzliwemu rozwojowi nie tylko transportu, ale też transferu kapitału, technologii, wiedzy, umiejętności oraz obiegu i obróbki informacji. Tutaj, po roku 1989, ponownie pojawia się Polska (obok m.in. Chin, Korei, Tajlandii i Turcji) jako jeden z 11 krajów „wygranych", które gwałtownie zwiększyły eksport swojego przemysłu (np. części samochodowych) na rynki krajów najbogatszych.

Trzeciej globalizacji towarzyszy przepływ ludzi z krajów biedniejszych do bogatszych, co w tych drugich odbija się niekorzystnie na sytuacji nisko i średnio kwalifikowanych rodzimych pracowników, przyzwyczajonych do stosunkowo wysokiego standardu życia. Powoduje to coraz gwałtowniejsze protesty z powodzeniem wykorzystywane politycznie przez przedstawicieli „nowego nacjonalizmu".

Zważywszy na ekonomiczny bilans naszego 27-lecia po 1989 roku, Polska powinna być ostatnia w kolejce do takich protestów. Jeżeli nie jest, to znaczy, że przeważyły negatywne odczucia związane z nierównym podziałem owoców wzrostu.

Trzecia fala globalizacji osiągnęła już swoje apogeum i ustępuje miejsca czwartej. Jest ona konsekwencją obecnej fazy rozwoju rynków, technologii i zarządzania. Rynek stał się globalny, a produkty „lokalne" zostały sprowadzone do kategorii folkloru. Oznacza to jednolitość norm, standardów i wymogów, globalny zasięg kanałów dystrybucji i mechanizmów cenotwórczych oraz instrumentów promocji i reklamy.

Dyktatura norm i technologii

Róże z Nigerii i Ekwadoru trafiają poprzez Rotterdam do całej Europy i przez podobne węzły dystrybucji do Ameryki Północnej i Azji. Róże z ogródka pozostają na własny użytek. „Globalne róże" są hodowane, transportowane i magazynowane przy zastosowaniu ściśle określonych zaawansowanych technologii. Te technologie muszą stosować wszyscy producenci uczestniczący w globalnym rynku, bo dyktatura technologiczna nie dopuszcza odstępstw ani wyjątków.

Współczesna technologia oparta na automatyce, robotyce i sztucznej inteligencji ma jednak szereg cech szczególnych, o których trzeba pamiętać, określając swój stosunek do tej ostatniej fali globalizacji. Technologia jest wdrażana dla poprawy konkurencyjności firm i nie generuje nisko i średnio kwalifikowanych oraz nisko i średnio płatnych miejsc pracy. Przeciwnie, eliminuje je bezlitośnie. Stwarza natomiast olbrzymie szanse samorealizacji, awansów i wysokich (niekiedy niebotycznie) zarobków dla osób wysoko kwalifikowanych, utalentowanych, przebojowych, aktywnych. Podstawowego znaczenia nabiera jakość pracy, a nie jej ilość.

Spotyka się prognozy, że do końca tego wieku 100 proc. zatrudnionych w krajach rozwiniętych będzie musiało legitymować się jakąś formą wykształcenia wyższego, a ponadto regularnie korzystać z różnych form dodatkowego kształcenia. Wyobraźmy sobie skutki spodziewanego już w najbliższych latach zastąpienia kierowców ciężarówek przez pojazdy autonomiczne czy eliminacji pracowników kas w supermarketach. Przy czym nie ma dobrej odpowiedzi na pytanie: jak „zagospodarować" osoby eliminowane przez systemy z rynku. W rozwiązaniu tego problemu kluczowa musi być rola państwa jako regulatora.

Współczesna technologia jest modularna i doskonale mobilna. Procesy tworzenia wartości mogą być realizowane w najróżniejszych konfiguracjach organizacyjnych i terytorialnych. Zarządzanie tymi procesami polega na wyodrębnieniu modułów realizowanych za pomocą konkretnych konfiguracji zasobów (ludzkich, materialnych, technologicznych, wiedzy), na posadowieniu każdego z modułów w optymalnym dla niego środowisku i na koordynacji procesu, czyli na zarządzaniu łańcuchem dostaw. Optymalne lokalizacje poszczególnych ogniw łańcuchów dostaw wybiera się w oparciu o złożone zestawy kryteriów, wśród których koszty odgrywają już mniej istotną rolę. Decydujące znaczenie ma jakość zasobów i ich dostosowanie do specyfiki konkretnego modułu. Chodzi o kapitał intelektualny: zdolność do twórczego podejścia do realizowanych zadań, opanowanie szybko rozwijającej się technologii, sprawność koordynacji i zarządzania projektami. Ostatecznie decyduje więc jakość zasobów ludzkich.