Naukowe przeboje 2007 roku: od biologii do archeologii

Rewolucyjne osiągnięcia związane z klonowaniem i manipulacją genami otwierają nową erę w medycynie

Publikacja: 29.12.2007 03:44

Naukowe przeboje 2007 roku: od biologii do archeologii

Foto: Rzeczpospolita

Hitem naukowym tego roku było uzyskanie komórek macierzystych ze skóry. Naukowcy z uniwersytetu w Kioto najpierw przeprowadzili doświadczenie z użyciem skóry myszy, potem ludzkiej. Japoński pomysł na przeprogramowywanie komórek skóry podchwycili specjaliści z uczelni amerykańskich. Potwierdzili wyniki uzyskane przez japońskich kolegów.

O możliwościach komórek macierzystych mówi się od 20 lat. Mogą one zbudować dowolną tkankę ciała. Naukowcy uważają, że z ich pomocą medycyna będzie leczyła groźne choroby i reperowała uszkodzenia organizmu.

Aby ten sen naukowców mógł się ziścić, trzeba przede wszystkim znaleźć bogate źródło komórek macierzystych. Dotychczas naukowcy uważali, że cenne komórki najlepiej hodować, klonując ludzkie zarodki. Ale mimo usilnych prób dotychczas wyniki w klonowaniu ludzkich zarodków są bardzo mizerne. Prócz tego klonowanie, nawet w szczytnym celu leczenia chorób, budzi silne sprzeciwy etyczne u znacznej części ludzkości. Japończycy rozwiązali oba problemy: nowe źródło komórek macierzystych jest bogate, a procedura ich uzyskiwania nie budzi zastrzeżeń.

Badacze z Kioto wprowadzili do komórek skóry za pomocą wirusów cztery geny: Oct4, Sox2, Klf4 i c-Myc. Ta operacja jak gdyby cofnęła zegar biologiczny komórek: stały się one znów komórkami macierzystymi. I, co najważniejsze, mówimy tu nie o dorosłych komórkach macierzystych, takich jak w krwi pępowinowej, ale o zarodkowych, najpotężniejszych, z których wyhodować można dowolną tkankę.

Teraz badania nad przeprogramowanymi komórkami skóry ruszą pełną parą. Naukowcy muszą przede wszystkim znaleźć inny sposób wprowadzania odmładzających genów do komórek – inny niż z pomocą wirusów. Wirusy bowiem mogą stać się przyczyną niepożądanych zmian w DNA.

Japońska metoda udowodniła już swoją terapeutyczną skuteczność: wyleczono z jej pomocą anemię sierpowatą, genetyczną chorobę krwi, u myszy. Gdy terapia zostanie uznana za bezpieczną, przyjdzie czas na testy z udziałem ludzi.

Homo habilis nie był naszym przodkiem

Około półtora miliona lat temu dwa gatunki człowieka, homo habilis i homo erectus, żyły obok siebie. Dotychczas naukowcy uważali, że pokrewieństwo między tymi gatunkami było jak między matką a córką. Teraz okazało się, że są to gatunki siostrzane. Badania fragmentów szkieletów znalezionych w Kenii wykazały, że Homo erectus był naszym przodkiem, zaś Homo habilis nim nie był. To odkrycie zmienia nasze spojrzenie na ewolucję rodzaju ludzkiego: nie była ona linearna i celowa, ale poplątana i przypadkowa. Homo sapiens uważać się może za ukoronowanie stworzenia, ale jest tylko jednym z wielu gatunków ludzkich, które żyły na Ziemi. Główną autorką odkrycia była Brytyjka Meave Leakey.

Pociski z jądra galaktyki

Rozwiązana została stuletnia zagadka pochodzenia kosmicznych pocisków. Zespół międzynarodowy z udziałem Polaków, m.in. prof. Marii Giller i Henryka Wilczyńskiego, ustalił, że bombardowanie kosmiczne o największej energii pochodzi z jąder galaktyk. To bombardowanie składa się przede wszystkim z protonów oraz jąder atomów pędzących z prędkością zbliżoną do prędkości światła.

Odległa planetapodobna do Ziemi

Zespół europejskich astronomów znalazł we wszechświecie planetę bardzo podobną do Ziemi. Jest ona tylko pięć razy większa od naszego globu. To najmniejsza znana planeta poza Układem Słonecznym. Krąży wokół swojej gwiazdy 14 razy bliżej niż Ziemia, ale gwiazda ta jest zimniejsza niż Słońce, dlatego temperatura na planecie jest podobna do tej, która panuje na Ziemi – naukowcy oszacowali, że wynosi od 0 do 40 st. C. Odległa kuzynka Ziemi pokryta jest skałami lub oceanem. Czy jest na niej życie? Niestety, z tak wielkiej odległości (20 lat świetlnych) przy obecnym stanie techniki trudno to stwierdzić.

Sklonowany rezus

To biologicznie najbliższe człowiekowi zwierzę, jakie udało się sklonować. Naukowcy pobrali komórkę ze skóry dorosłego 10-letniego rezusa. DNA z tej komórki wprowadzili do opróżnionego wcześniej jajeczka samicy. Powstał dzięki temu zarodek małpy. Z kilkudniowego embrionu naukowcy pobrali komórki macierzyste. Utworzyli dzięki temu dwie tzw. linie komórkowe, czyli hodowle komórek do celów badawczych. Autorami osiągnięcia byli naukowcy z Narodowego Centrum Badań nad Naczelnymi w Oregonie w USA.

Pokojowa Nagroda Nobla

W tym roku Pokojową Nagrodę Nobla dostali naukowcy zrzeszeni w Międzyrządowym Zespole ds. Zmian Klimatu. Jest to znak, że zmiany klimatyczne powodowane przez człowieka są jednym z największych problemów współczesnego świata. Ludzie zajmujący się badaniem globalnego ocieplenia i upowszechnianiem wiedzy o nim zostali postawieni w jednym szeregu z bojownikami o wolność i godność ludzką. Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu przygotował raport, z którego wynika, że za ocieplanie się Ziemi odpowiedzialna jest najprawdopodobniej emisja gazów cieplarnianych, które z kominów fabrycznych i rur wydechowych trafiają do atmosfery.

Dla wszystkich ta sama krew

Naukowcy duńscy opracowali metodę, dzięki której można będzie przetworzyć każdą krew w krew grupy 0. Krew grupy 0 jest z punktu widzenia medycznego najcenniejsza, bo można ją przetoczyć każdemu pacjentowi. Naukowcy znaleźli enzymy, które pozbawiają krwinki cech charakterystycznych dla grup krwi A i B, dając w ten sposób krew uniwersalną.

Astronomia i archeologia to dziedziny, w których w naszym kraju tradycyjnie dzieje się dużo. Ich reprezentanci dokonują spektakularnych odkryć. Coraz częściej słychać też o dokonaniach Polaków w medycynie, biologii, paleontologii. Spośród tegorocznych osiągnięć naszych naukowców wybraliśmy te, które uważamy za wyróżniające się

Cmentarzysko z epoki kamienia

Nekropolię sprzed 5 tys. lat odkopał w Książnicach koło Pacanowa Stanisław Wilk z Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Wśród znalezisk znajduje się przedmiot niezwykły: wykonany z łopatki krowy lub tura dysk z nacięciami i wgłębieniami układającymi się w czytelne wzory i linie. Najbardziej wyraźny jest okrąg z 29 wgłębień – być może to kalendarz księżycowy.

Osada nad Bałtykiem

Wioskę sprzed 7 tys. lat odkopują badacze z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Poznaniu i z niemieckiego Uniwersytetu w Greifswaldzie. Pracami kieruje dr Jacek Kabaciński. Archeolodzy odkryli narzędzia, jakimi posługiwali się pradawni łowcy i zbieracze, między innymi topory i motyki z poroża jelenia. Osada była używana przez ok. 800 lat. Nieznana planeta

Odkryli ją polscy astronomowie w gwiazdozbiorze Perseusza, 300 lat świetlnych od nas. Obiega swą gwiazdę w niespełna rok. Prestiżowy magazyn „Astrophysical Journal” opublikował szczegóły odkrycia dr. Andrzeja Niedzielskiego z Centrum Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, prof. Aleksandra Wolszczana z Uniwersytetu Stanowego Pensylwanii i dr. Macieja Konackiego z Centrum Astronomicznego Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie.

Urządzenia badawcze na Venus Express

Zbudowane przez Polaków znajdują się wśród wielu instrumentów na pokładzie europejskiej sondy Venus Express. Skonstruowali je specjaliści z Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie.

Glob bez swojego słońca

Planetę, która przetrwała agonię gwiazdy macierzystej, zidentyfikował zespół, w którym pracowali m.in. dr Paweł Moskalik, dr Andrzej Baran i dr Stanisław Zoła. Oznacza to, że Ziemia wcale nie musi przestać istnieć, kiedy w jądrze Słońca wyczerpie się wodór i nasza gwiazda stanie się czerwonym olbrzymem.

Genom ogórka

Naukowcy ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego odczytali genom rośliny. Przedmiotem ich badań był genom chloroplastowy ogórka. To jednocześnie pierwszy w pełni poznany genom rośliny z rodziny dyniowatych. Autorem osiągnięcia jest dr hab. Wojciech Pląder.

Studenci triumfują

Zwycięzcami dorocznego Akademickiego Konkursu w Programowaniu Zespołowym w Tokio zostali trzej studenci Uniwersytetu Warszawskiego – Marek Cygan, Marcin Pilipczuk i Filip Wolski. W finale wzięło udział 88 drużyn ze świata.

Walka z otyłością

Jako pierwsi na świecie lekarze z III katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego testowali nowatorską metodę walki z otyłością. Pacjentami byli: kobieta ważąca 120 kg i 130-kilogramowy mężczyzna. Wszczepiono im pod skórę z tyłu głowy małe elektrody. Wysyłają one do mózgu sygnał sytości, dzięki czemu pacjent nie odczuwa łaknienia.

Odbudowane nerwy

Rekonstrukcji nerwu obwodowego u dziewięcioletniego chłopca przeprowadzili lekarze z zespołu chirurgii rekonstrukcyjnej z uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie-Prokocimiu. Zabieg polegał na połączeniu zerwanego nerwu nadgarstka specjalnym materiałem umożliwiającym w przyszłości zrośnięcie się i odtworzenie nerwu. Zespołem kierował doc. Jacek Puchała.

Mózg pod obserwacją

Pierwszą w naszym kraju operacją usunięcia guza mózgu z wykorzystaniem systemu precyzyjnie pokazującego położenie ważnych ośrodków w mózgu i odchodzących od nich połączeń nerwowych przeprowadzono w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. św. Barbary w Sosnowcu. Jest to metoda bezpieczniejsza dla pacjenta niż stosowane do tej pory, ponieważ zmniejsza ryzyko uszkodzenia mózgu.

Grant za milion euro

Dr Maciej Wojtkowski z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu to pierwszy Polak uhonorowany Europejską Nagrodą dla Młodego Naukowca. Wraz z nią otrzymał grant na badania – ponad milion euro. Jury doceniło jego pracę: skonstruowanie tomografu do badania siatkówki oka, pierwszego tego typu urządzenia na świecie.

We wrześniu oczy całego naukowego świata zwróciły się w stronę 60-letniego Craiga Ventera. Przyczyną była informacja, że amerykański biochemik jako pierwszy człowiek na świecie poznał mapę własnego DNA. Badania nad jego genomem trwały ponad pięć lat. Prowadzili je specjaliści z J. Craig Venter Institute oraz kilku innych ośrodków naukowych w USA i Kanadzie. Ich wyniki zbliżyły ludzkość do wizji przyszłości, w której dzięki poznaniu DNA konkretnej osoby możliwe będzie przewidywanie ryzyka wystąpienia wielu chorób.

W przypadku Ventera okazało się, że posiada on trzy geny zmniejszające zagrożenie schorzeniami serca i dwa, które je zwiększają. Analiza DNA Amerykanina doprowadziła do wniosku, że ludzie mogą się różnić między sobą znacznie bardziej, niż sądzono dotychczas.

Także we wrześniu świat obiegła dramatyczna wiadomość o zaginięciu amerykańskiego milionera i łowcy przygód Steve’a Fossetta. Doszło do tego podczas wyprawy 63-latka na pustynię Nevada, gdzie szukał dogodnego miejsca do pobicia rekordu szybkości. Poszukiwania utrudnił fakt, że nie wykryto sygnału nadajnika, który w razie katastrofy samolotu powinien się automatycznie włączyć. Pod koniec listopada żona Fossetta zwróciła się do sądu o oficjalne uznanie go za zmarłego.

Pasją Fossetta stało się bicie rekordów w różnych dyscyplinach. W 2002 roku jako pierwszy okrążył samotnie Ziemię balonem. Przed dwoma laty odbył pierwszą podróż bez lądowania samolotem dookoła świata. Łącznie ustanowił 115 rekordów. Większość nie została jeszcze pobita.

W październiku głośno było o jego przyjacielu, brytyjskim multimilionerze Richardzie Bransonie. Właściciel koncernu Virgin ustanowił 25 mln dolarów nagrody dla naukowca, który odkryje skuteczny sposób usunięcia gazów cieplarnianych z atmosfery. To najwięcej warte wyróżnienie w historii. Pomysł musi spełnić kilka warunków: dzięki niemu atmosfera powinna zostać oczyszczona z jednego miliarda ton dwutlenku węgla rocznie, a cała operacja musi trwać minimum dziesięć lat.

Bohaterem największego tegorocznego skandalu został noblista James Watson. Wątpliwą sławę przyniósł mu wywiad, jakiego udzielił gazecie „Sunday Times”. „Martwię się o losy Afryki, bo nasze działania na rzecz tego kontynentu zakładają, że Afrykanie są tak samo inteligentni jak my, podczas gdy badania pokazują, że niekoniecznie” – powiedział.Komentarz Watsona został uznany za rasistowski i wywołał burzę. Na nic zdały się przeprosiny uczonego. W wieku 79 lat współodkrywca struktury podwójnej spirali DNA przeszedł na emeryturę.

Hitem naukowym tego roku było uzyskanie komórek macierzystych ze skóry. Naukowcy z uniwersytetu w Kioto najpierw przeprowadzili doświadczenie z użyciem skóry myszy, potem ludzkiej. Japoński pomysł na przeprogramowywanie komórek skóry podchwycili specjaliści z uczelni amerykańskich. Potwierdzili wyniki uzyskane przez japońskich kolegów.

O możliwościach komórek macierzystych mówi się od 20 lat. Mogą one zbudować dowolną tkankę ciała. Naukowcy uważają, że z ich pomocą medycyna będzie leczyła groźne choroby i reperowała uszkodzenia organizmu.

Pozostało 95% artykułu
Nauka
Orki kontra „największa ryba świata”. Naukowcy ujawniają zabójczą taktykę polowania
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Nauka
Radar NASA wychwycił „opuszczone miasto” na Grenlandii. Jego istnienie zagraża środowisku
Nauka
Jak picie kawy wpływa na jelita? Nowe wyniki badań
Nauka
Północny biegun magnetyczny zmierza w kierunku Rosji. Wpływa na nawigację
Materiał Promocyjny
Świąteczne prezenty, które doceniają pracowników – i które pracownicy docenią
Nauka
Przełomowe ustalenia badaczy. Odkryto życie w najbardziej „niegościnnym” miejscu na Ziemi