Spór o transgeniczne rośliny dzieli świat

Na całym świecie upraw różnych roślin transgenicznych przybywa. W porównaniu z 2006 rokiem na świecie w ubiegłym roku powierzchnia upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie wzrosła o 12 proc. i osiągnęła ponad 114 milionów hektarów. Największy areał zajmuje soja odporna na herbicydy, której odmiany genetycznie modyfikowane stanowią 60 proc. wszystkich upraw.

Dane takie podała ISAAA (International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications). Raporty ISAAA ukazują się co roku, przez naukowców uważane są za wiarygodne; tegoroczny raport sfinansowała Fundacja Rockefellera. W roku 2007 rośliny transgeniczne uprawiano w 23 krajach. W tej dziedzinie przodują: Stany Zjednoczone, Argentyna, Brazylia, Kanada, Indie, Chiny (jedynym krajem afrykańskim jest Republika Południowej Afryki).

Technologia roślin modyfikowanych genetycznie to nie tylko problem krajów bogatych i rozwiniętych. Zwolennicy organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO) przedstawiają ją jako nadzieję dla całej ludzkości, a w największym stopniu dla biednych obszarów naszego globu, gdzie przyczyni się do zlikwidowania głodu i chorób nękających miliony ludzi (szczepionki, przeciwciała w roślinach itp.).

Z GMO wiązane są duże nadzieje na produkcję tanich leków oraz półproduktów spożywczych i farmaceutycznych i – co się z tym wiąże – zlikwidowanie epidemii nękających najuboższe rejony świata.

Planiści prognozują, że dzięki GMO możliwe będzie zasiedlenie jałowych dziś terenów na naszej planecie, co miałoby ogromne znaczenie, ponieważ populacja Ziemi nieustannie rośnie i zaczyna brakować terenów rolnych. Dlatego nie powinno dziwić, że tendencja wzrostowa utrzymuje się od kilkunastu lat, nie widać oznak zastoju w tej dziedzinie. Z tego powodu firmy produkujące nasiona intensywnie pracują nad nowymi odmianami roślin zmodyfikowanych genetycznie przeznaczonych do uprawy i nad nowymi technologiami przetwórstwa takich roślin na żywność i pasze. GMO w produktach spożywczych to nie pieśń przyszłości, ale już dzień powszedni. Mięsa wołowe, wieprzowe, drobiowe, spożywane na co dzień w wielu krajach UE pochodzą ze zwierząt żywionych już dziś paszami z transgenicznej kukurydzy czy soi. Ponieważ w krajach UE obowiązuje zasada wolności handlu, pożywienie takie trafia również do Polski. Poza tym Polska jest wśród państw, na terytorium których istnieją takie uprawy, ale nasz rząd opowiedział się za zakazem upraw GMO oraz zakazem stosowania roślin GMO w paszach dla zwierząt hodowlanych. Zakaz nie wejdzie w życie przed sierpniem.

Problemy legislacyjne dotyczące GMO mają już teraz bardzo konkretny, praktyczny wymiar. W USA zatwierdzanie nowych odmian GMO trwa 15 miesięcy, w UE ponad 30. Ta rozbieżność może spowodować, że w UE zabraknie niezbędnych komponentów paszowych importowanych z USA i Kanady. Na przykład Polska importuje rocznie około 2 mln ton śruty sojowej, w większości genetycznie modyfikowanej. Obecnie nie ma tańszego substytutu białkowego. Jest to podstawowy surowiec paszowy na całym świecie. Czy zrezygnować z niego, mimo że nie wiadomo, czym go zastąpić?

W debacie o GMO biorą udział naukowcy, ekolodzy, bioetycy, technolodzy, rolnicy i konsumenci. Debata nie zakończy się szybko. Trudno przewidzieć, do czego doprowadzi – czy nastąpią ostateczne rozstrzygnięcia (zezwolenie na uprawę lub zakaz), czy raczej dyskusja będzie się ciągnąć latami, tak jak w przypadku sporu o energię nuklearną. Na razie jej konkretnym efektem jest wprowadzenie przez UE zasady odpowiedniego oznakowania produktów; na opakowaniu musi być informacja, że w środku mieści się produkt, który zawiera więcej niż 0,9 proc. składników modyfikowanych genetycznie.

Dlaczego „tak” dla GMO? Podstawowa odpowiedź brzmi: Nie ma wiarygodnych, powtarzalnych danych naukowych wskazujących na zagrożenie inne niż przy stosowaniu standardowych procedur. GMO ma zaś podstawowe znaczenie dla rozwoju biogospodarki, a zatem systemu opartego na surowcach odnawialnych i wiedzy.

Wiele wątpliwości i obaw dotyczących wykorzystywania GMO w rolnictwie i produkcji żywności wynika z braku wiedzy o istocie nowych, innowacyjnych technologii. Nieporozumieniem jest przekonanie, że wprowadzanie zmian w genetycznym kodzie organizmów stało się możliwe dopiero dzięki metodom biologii molekularnej, a także, iż zmiany zapisu genetycznego są czymś nowym, dotychczas niestosowanym. W rzeczywistości od zarania dziejów w rolnictwie modyfikacje genetyczne były podstawą udomowiania roślin. Nowością metod inżynierii genetycznej jest sposób wprowadzania zmian w zapisie genetycznym organizmów, a nie sam fakt dokonywania tych zmian. Te nowe osiągnięcia są najsurowiej nadzorowane przez laboratoria kontrolne. Pod względem potencjalnych zagrożeń dla środowiska między odmianami transgenicznymi a introdukcją nowych gatunków z odmiennych ekosystemów nie ma zasadniczej różnicy. Jednak w przypadku roślin transgenicznych ich znaczny stopień udomowienia, a tym samym ograniczone możliwości utrzymania się w środowisku, znacznie zmniejsza ryzyko tych zagrożeń w porównaniu z tak zwanymi gatunkami inwazyjnymi.

Komisja Europejska prowadziła prace nad efektami GMO dla człowieka i środowiska przez wiele lat (zrealizowano 81 projektów badawczych w latach 1998 – 2003 kosztem ponad 500 mln euro). Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) prowadzi ciągły nadzór, European Joint Research Center nadzoruje sieć laboratoriów kontrolnych GMO. Zastosowanie genetycznie zmodyfikowanych organizmów stwarza bezcenną możliwość pozyskiwania nowych leków (np. hormonów), bioremediacji środowiska (usuwania zanieczyszczeń ropopochodnych z gleby i wód), pozyskiwania tańszej energii (np. biopaliwa) oraz tańszych i wręcz nowych materiałów. Nie wolno nam zrezygnować z innowacyjnych technologii tylko dlatego, że z badań opinii publicznej wynika, iż jest ona niechętna transgenicznym roślinom.

—not. k. k.