Człowiek w wersji sportowej

Rz: Jakie cechy anatomiczne i fizjologiczne powinni mieć sportowcy wyczynowi?

prof. dr hab. Jerzy Żołądź:

Najważniejsza jest budowa ciała. Badania pokazały, że najkorzystniejsza jest bardzo wysoka, smukła sylwetka. Dotyczy to większości dyscyplin – nie tylko biegaczy i pływaków, ale też tyczkarzy, dyskoboli, a nawet kulomiotów. Proszę spojrzeć na Tomasza Majewskiego – jest dużo smuklejszy od zawodników sprzed zaledwie 15 – 20 lat. Smukłą budowę ciała ma również tyczkarka Jelena Isinbajewa czy mistrzowie biegu na 400 metrów LaShawn Merritt i Jeremy Wariner. Te igrzyska pokazują, że w konkurencjach, w których przepisy nie determinują budowy ciała zawodnika, mistrzowie mają bardzo wysoki wzrost i są smukli.

Dotyczy to również sprinterów? Przecież dawniej byli oni dużo bardziej krępi, jak na przykład Ben Johnson.

Wcześniej nie wiedzieliśmy o tym, że im mięsień dłuższy, tym szybszy. Zatem od niedawna poszukiwania talentów sportowych idą w stronę bardzo wysokich zawodników, takich jak Usain Bolt czy Michael Phelps. W długich mięśniach tkwi znacznie większy potencjał niż w tych obszernych, a więc mocno rozbudowanych. Przede wszystkim mają one wyższą sprawność mechaniczną, to znaczy zużywają mniej energii w stosunku do produkowanej mocy. Duża szybkość mięśni pozwala na przyspieszenie tempa relaksacji po każdym skurczu, a więc na szybsze nabranie gotowości do dalszej pracy. Umożliwia też osiągnięcie większej precyzji i harmonijności w ruchach. Widać to chociażby w momencie osiągania mety przez Bolta, co przypomina raczej bieg średniodystansowca niż finiszującego u kresu sił sprintera.

Czyli, aby zdobywać medale, wystarczy być wysokim?

Nie tylko. W sprincie liczy się zdolność produkowania najwyższej mocy przy minimalnej masie ciała. Można to uzyskać, mając odpowiedni skład włókien mięśniowych – przewagę tzw. włókien szybkich typu II, w tym bardzo duży udział najszybszych włókien typu II X. To cecha wrodzona, nie wszyscy ją posiadamy. Największy udział tych włókien mają wytrawni sprinterzy, np. Amerykanin Carl Lewis czy wielu jamajskich atletów, a wśród nich Bolt czy poprzedni rekordzista świata Asafa Powell.

Bolt ma rezerwy mocy. Phelps jest u szczytu formy - prof. Jerzy Żołądź fizjolog sportu, AWF Kraków

Jeśli dołożymy odpowiednio wysoki wzrost, około 195 – 200 cm, to stworzymy idealne warunki ku temu, by osiągnąć maksymalną moc w każdym z ruchów i najszybciej pokonać dystans sprinterski. W takim przypadku nie ma potrzeby rozbudowywania muskulatury, która wprawdzie przyczynia się do wzrostu siły mięśni, a więc poprawia moc, ale jednocześnie obniża sprawność mechaniczną mięśni i zwiększa masę ciała. A to nie jest korzystne dla sportowca wyczynowego.

Nie ma potrzeby rozwijania mięśni? Przecież lekkoatleci byli zwykle dość muskularni.

Nie wszyscy. Idealny kandydat na superszybkiego sportowca ma mięśnie rozbudowane w rozsądnych proporcjach, tak jak Phelps czy płotkarze Kubańczyk Dayron Robles i dobrze zapowiadający się Polak Artur Noga. U Bolta widzę spore rezerwy w tej dziedzinie: jeśli popracuje trochę nad umiarkowaną rozbudową muskulatury, będzie uzyskiwał jeszcze lepsze wyniki. Ale nie musi się z tym spieszyć, bo już teraz z łatwością bije rekordy. Podczas biegu na 100 metrów w wygranej nie przeszkodził mu nawet dość niedbały finisz i rozwiązane sznurowadło. Uważam jednak, że ma większe możliwości w biegach na 200 czy 400 metrów. Wysoki wzrost utrudnia mu bowiem start z bloków, a to ma największe znaczenie w sprincie na 100 metrów. Z kolei Phelps według mnie bez porównania lepiej wykorzystał potencjał rozbudowy mięśni, co oznacza, że jest już bliski optimum swoich możliwości.

Jak zatem powinien wyglądać trening takich sportowców?

Powinno to być szkolenie bardzo finezyjne, ściśle przestrzegające zasad treningu mocy, aby zbytnio nie rozwinąć muskulatury. Nadmiar ćwiczeń fizycznych może ponadto doprowadzić do tego, że mięśnie szybkie zamienią się w mięśnie wolne. Pracę nad sportowcami rozpoczyna się, kiedy mają po sześć – siedem lat. Kiedy są w wieku 20 – 26 lat, powinni osiągnąć stan rozwoju fizjologicznego podobny do tego, jaki mają obecnie Bolt i Phelps.

Jak więc mają pracować mięśnie idealnego sportowca?

Mięśnie sprintera muszą być w stanie produkować największe ilości energii w wysiłkach krótkotrwałych i nie tracić tej zdolności w czasie całego biegu. Z kolei mięśnie długodystansowców powinny działać podobnie do najbardziej wytrzymałego mięśnia w naszym organizmie – serca, a więc nie męczyć się i nie gromadzić dużych ilości metabolitów, czyli szkodliwych dla nich substancji.

Czy z predyspozycjami do sportu wyczynowego trzeba się urodzić?

Tak. Bezwzględnym warunkiem jest sprawny układ krążenia, a konkretnie ponadprzeciętna zdolność przepompowywania dużych ilości krwi przez serce. Wpływa to na wydolność organizmu i ma znaczenie zwłaszcza w sportach wytrzymałościowych, takich jak biegi średniodystansowe czy pływanie. Drugim ważnym czynnikiem jest przenoszenie dużych ilości tlenu przez krew.