Skarbiec w mazurskim jeziorze

Te tajemnicze rytuały miały miejsce nad zatoką jeziora Nidajno w gminie Piecki. Wyschła ona po XIX-wiecznych melioracjach. Na tym wyjątkowym stanowisku, które nie jest polem bitwy, osadą ani cmentarzyskiem, nie znaleziono ceramiki, śladów po posiłkach, kości ludzkich. Trwają tam wykopaliska pod kierunkiem dr Tomasza Nowakiewicza z Uniwersytetu Warszawskiego i dr Aleksandry Rzeszotarskiej-Nowakiewicz z PAN.

Przypadek

Niezwykłe stanowisko odkrył pragnący zachować anonimowość mieszkaniec okolicy, znalezione metalowe przedmioty, jak się później okazało – okucia pasów, przekazał do muzeum. Archeologom pomogli także miejscowi poszukiwacze skarbów, dostarczając cennych informacji o topografii terenu.

– W wielu przypadkach archeolodzy mają złe wspomnienia związane z kontaktami z poszukiwaczami, zarzucają im przeszkadzanie w badaniach, dewastację stanowisk itp. W naszym przypadku jest inaczej. Współpraca z poszukiwaczami przyniosła wymierne korzyści naukowe. Podczas prac w Czaszkowie byli oni wręcz niezbędni ze względu na niezwykły, bagienny charakter stanowiska. Bez ich sprzętu, wykrywaczy metali, niemożliwe byłoby prawidłowe wstępne rozpoznanie stanowiska i założenie sondażowych wykopów w odpowiednich, wskazanych przez nich miejscach – z satysfakcją podkreśla dr Tomasz Nowakiewicz.

Tajemnica Galindów

Logistycznego wsparcia udziela Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, a finansowego – miasto Mrągowo, gmina Piecki i i firma Invest Warmia-Mazury sp. z o.o.

Po rozpoczęciu wykopalisk okazało się, że rezultaty przeszły najśmielsze oczekiwania. Bagienna warstwa pozostała po jeziorowej zatoce jest prawdziwym archeologicznym skarbcem, który powstał około 1500 lat temu. W IV – VI wieku tereny te zamieszkiwała ludność bałtyjska, plemiona Galindów (już w II wieku wymienia je grecki historyk i geograf Ptolemeusz z Aleksandrii).

Nad jeziorem Nidajno miały miejsce tajemnicze galindyjskie rytuały, na jakie badacze pradziejów dotychczas nie natrafili w tej części Europy.

Do wody wrzucano przedmioty, które przedstawiały wówczas ogromną wartość materialną, a także były wyznacznikami pozycji społecznej, prestiżu, władzy. Na dno szły przede wszystkim rozmaite militaria. Wśród dotychczas wydobytych najwięcej jest grotów włóczni, większość z nich była już zniszczona, gdy trafiały do wody.

Niektóre okazy zniszczono celowo, rytualnie, nie zostały uszkodzone podczas walki. Na dno szły duże bojowe noże oraz miecze – wiele z nich także specjalnie łamano przed tym aktem.

W bagiennym, dennym osadzie po wyschniętym jeziorze zachowały się fragmenty żelaznych kolczug robionych z małych ogniw o średnicy 5 mm, w których jedno kółeczko łączyło się z czterema innymi. W mule, bez dopływu tlenu, zachowały się fragmenty drewna, już po wstępnych badaniach archeolodzy wiedzieli, że są to dębowe drzewca włóczni oraz pochwy mieczy także wykonywane z dębiny, czyli z najtrwalszego dostępnego drewna.

Wśród kilkuset przedmiotów wydobytych w Czaszkowie archeolodzy wyróżnili kilka zestawów złożonych z miecza, noża i grota włóczni. Prawdopodobnie było to coś w rodzaju osobistego, standardowego bojowego wyposażenia wojownika.

Starożytny luksus z importu

Odkrycia związane z tym wyjątkowym stanowiskiem dokonywane są dwa razy – na miejscu, w Czaszkowie, oraz w pracowni konserwacji zabytków Centralnego Laboratorium Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Odkryto w nim między innymi, że w tulejach grotów włóczni tkwią nity, a same groty inkrustowane były brązem i srebrem.

Konserwatorzy ze zdumieniem odkryli, że w jeziorze znajdującym się na krańcach ówczesnego świata, z dala od centrów cywilizacyjnych, leżały na dnie miecze wykonane najnowocześniejszą ówczesną technologią, tzn. skuwane z warstw żelaza o różnej twardości. Co więcej, niektóre z nich wykonane były ze stali damascenizowanej.

– Z całą pewnością było to uzbrojenie luksusowe, importowane, miejscowi rzemieślnicy nie opanowali tak zaawansowanej technologii. Między innymi dlatego Czaszkowo stało się jednym z najważniejszych miejsc badanych współcześnie w europejskiej archeologii. Nie ma wątpliwości, co wykazały już analizy laboratoryjne, że w mazurskim bagnie umieszczano przedmioty pochodzące z najlepszych warsztatów bizantyjskich i italskich – wyjaśnia dr Nowakiewicz.

W jeziorze Nidajno topiono również przedmioty wykonane z użyciem srebra i złota, niektóre ze śladami wysokiej temperatury, czyli ognia. Tego rodzaju ślady powstają podczas spalania zwłok na stosie, stąd przypuszczenie, że do jeziora trafiały rytualnie przedmioty ze stosów pogrzebowych. Znalezione złoto i srebro (a także czarna emalia) to produkty najwyższej ówczesnej próby, najbardziej rozwiniętej technologii sprzed 1500 lat.

Jak długo trwało misterium nad jeziorem Nidajno? Kultywowało je jedno czy wiele pokoleń, a może był to jednorazowy obrzęd po jakimś wyjątkowym wydarzeniu, na przykład po bitwie?

A może w Czaszkowie odkryto ślady po rytuale pogrzebowym Galindów? Nie jest to niemożliwe, tym bardziej że znane są cmentarzyska Galindów, i to w bliskiej okolicy, na których grzebano zmarłych z bogatym wyposażeniem, ale broni na tych cmentarzyskach archeolodzy nie znaleźli.