Tą książką chciałem pożegnać się ze światem

Rz: W młodości postanowił pan nie wyjawić nikomu prawdy o sobie. Skąd więc myśl o wydaniu autobiografii w formie wywiadu rzeki?

Jurij Andruchowycz:

Pytanie, na ile ta książka jest autobiografią. Być może to suma doświadczeń. Kolekcja literacko oprawionych epizodów. Nie sądzę jednak, aby dawały wierny obraz mojej przeszłości. Z pewnością „Tajemnica” traktuje o wielu Andruchowyczach. Zastanawiam się, ile różnych wcieleń można przybrać w ciągu jednego życia, nie wychodząc przy tym z własnej skóry.

Ze wstępu się dowiadujemy, że książka miała zostać ogłoszona dopiero po pańskiej śmierci.

Wszystko zaczęło się od przepowiedni. Pisałem o niej w wierszu „Absolutely Vodka” z tomu „Piosenki dla martwego koguta”.

Podczas alkoholowego wieczoru człowiek, który wróżył mi z ręki, wypowiedział liczbę 47. Zrozumiałem, że tyle lat zostało mi pisanych. „Tajemnicę” przygotowałem więc jako pożegnanie. Pomyślałem, że warto by zostawić po sobie tekst pozwalający lepiej mnie zrozumieć. Gdy skończę 47 lat, na wyjaśnienia będzie za późno. Wtedy pojawił się Egon Alt, niemiecki dziennikarz specjalizujący się w wywiadach z pisarzami. Uznałem, że to kolejny znak i że kres jest blisko.

Chce pan powiedzieć, że pański rozmówca Egon Alt kiedykolwiek istniał? Nie wymyślił go pan dla potrzeb opowieści?

Istniał. I naprawdę umarł. Kiedy więc przekroczyłem ową fatalną granicę 47 lat – a stało się to 13 marca tego roku – pomyślałem, że albo przepowiednia była błędna, albo to Egon Alt stał się jej ofiarą. Zamiast mnie.

„Tajemnica” jest nie tylko książką o przeczuciu śmierci. To także opowieść o stawaniu się poetą. Kim jest poeta?

W społeczeństwie dominuje błędne przekonanie, że to po prostu człowiek, który publikuje wiersze. Tymczasem sam ten fakt nie jest jeszcze decydujący. Poeta to ktoś, kto w tajemniczy sposób odnajduje więzi scalające świat. Kto widzi nieco więcej i ze wzruszeniem przyjmuje fakt, że żyje.

Pańskie wspomnienia są hołdem dla Lwowa pełnego „starych europejskich kamieni”. Jak dziś postrzega pan to miasto?

Potrzebuję Lwowa. Potrzebuję tam wracać. Ale wiem też, że nadszedł czas, by o Lwowie zacząć mówić krytycznie. Wciąż bowiem nie wywiązuje się z misji, jaką mógłby i jaką powinien pełnić. Lwów nie jest zwykłym miastem – powstał w wyniku spotkania Wschodu z Zachodem. Jest efektem ich pięknego, historycznego wysiłku. Dlatego powinien wziąć na siebie odpowiedzialność za zbliżenie kultur i narodowości. Tymczasem Lwów wymiguje się od tych zadań. Mieszkańcy trwają w błogiej nieświadomości. Pora, by ich z niej wyrwać.

Jak reaguje pan na próby określenia Lwowa jako z ducha polskiego lub prawdziwie ukraińskiego?

Każde określenie narodowe stosowane wobec Lwowa jest za wąskie. Gdy przyjeżdżają tam Polacy, wybierają się do miejsc związanych z ich historią. Na cmentarzu Łyczakowskim ukraińscy nauczyciele prowadzą dzieci wyłącznie do grobu Iwana Franki i Markijana Szaszkiewicza. Na tym cierpi Lwów.

Wiele uwagi poświęca pan polityce. Najbardziej ciekawi pana jej wymiar estetyczny?

Zapytuję siebie, czy wydarzenie na politycznej scenie jest w swej istocie piękne czy szpetne. I przyznaję, że nabieram obrzydzenia do tego, co się na Ukrainie dzieje.

„Tajemnicę” pisałem po zaprzepaszczonej pomarańczowej rewolucji. Ale była jeszcze nadzieja, że możemy na nowo zjednoczyć się wokół tego, co istotne.