Skarby techniki, natury i sztuki w solnych podziemiach

Jego eksponaty pokazują historię produkcji soli na tym terenie i potwierdzają bogactwo żup krakowskich, które jako przedsiębiorstwo państwowe w średniowiecznej Polsce przysparzało skarbowi królewskiemu olbrzymich dochodów. Piękne wyrobiska kopalni są dziś scenerią, w której podziwiać można unikalne zabytki techniki, zachwycające zbiory geologiczne i obiekty sztuki.

Blask kryształów w skarbcu geologicznym

W muzeum podziwiać można okazy kryształów (z podziemnego rezerwatu Grot Kryształowych w Wieliczce), delikatnych włosów solnych, choinek, stalaktytów czy stalagmitów. Ich niezwykłe kształty to rezultat tzw. wtórnych krystalizacji, do jakich dochodzi tam, gdzie pojawiła się solanka.

Zwiedzający mogą także obejrzeć  fragmenty skamieniałych roślin i zwierząt żyjących przed milionami lat oraz pokryte pięknymi kryształami soli przedmioty codziennego użytku wykorzystywane przez górników – konewkę, miotłę czy drabinę. I te zwykłe kiedyś narzędzia pracy nabrały w specyficznym podziemnym mikroklimacie walorów prawdziwych dzieł sztuki.

Pradziejowe warzelnictwo soli

Model prehistorycznej warzelni soli potwierdza, że już 6 tysięcy lat temu w okolicach Wieliczki produkowano sól. Dokumentują to odkrycia archeologów, którzy odnaleźli ślady tych umiejętności naszych przodków z czasów neolitu. Dzięki temu ważnemu odkryciu Wieliczka zaliczona została do najstarszych w Europie miejsc, szczycących się udokumentowaną produkcją soli. A ta była bardzo cenna i pełniła przez wieki funkcję pieniądza.

„Warzenie" soli polega na odparowaniu wody z solanki. W Wieliczce do tego celu używano ognia.

Solankę gotowano w dużych glinianych garnkach do momentu otrzymania gęstej substancji. Następnie przekładano ją do mniejszych naczyń, w których ją suszono i formowano w bryłki.

Róg Bractwa Kopaczy –symbol bogactwa kopalni

Do najcenniejszych obiektów w zbiorach Muzeum należy Róg Bractwa Kopaczy – wykonany w 1534 roku na zamówienie żupnika Seweryna Bonera (zarządcy kopalni) i podarowany górnikom wielickim. Symbolizuje bogactwo kopalni i trud pracujących tu osób, które uosabia klęczący Herkules.

Na okazałym rogu tura oprawionym w srebro widnieją: godło Bractwa Kopaczy Wielickich oraz herby Jagiellonów, Sforzów i fundatora. Ten skarb prezentowano niegdyś tylko podczas największych uroczystości w Wieliczce, zawieszany był wówczas na łańcuchu noszonym przez starszego bractwa. Dziś róg to najbardziej „eksportowy" zabytek ze zbiorów muzeum. Teraz można go podziwiać na wystawie „Europa Jagellonica 1386–1572. Sztuka i kultura w Europie Środkowej za panowania Jagiellonów" w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Kieraty – zabytkowe maszyny na górniczej szychcie

Bardzo cenną częścią zbiorów Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka jest unikatowa kolekcja drewnianych kieratów – maszyn poruszanych przed wiekami przez zatrudniane w kopalni konie. Te skarby górniczej techniki – jak XVII-wieczny kierat polski czy znacznie młodsze kieraty saski i węgierski – mogły udźwignąć jednorazowo dwie tony ładunku, a w ruch wprawiało je osiem koni. Dopiero w 2. połowie XIX stulecia zastąpiły je maszyny parowe, a potem – elektryczne.

16-metrowy kierat polski to najstarsza i największa taka maszyna, która przetrwała do naszych czasów. Podczas specjalnych pokazów dla turystów, np. w ramach otwartej dla wszystkich Nocy Muzeów, wielki kierat „ożywa" i jak przed wiekami krzątają się przy nim górnicy wywożący na powierzchnię ziemi sól. Taki wyjątkowy pokaz zawsze przyciąga wielu gości.

Monumentalne komory – rezerwaty górnicze

Podczas zwiedzania podziemnej ekspozycji szczególne wrażenie robią wielkie komory, z których niegdyś wydobywano bryły soli. Za najpiękniejszą uznawana jest komora Saurau. To także jedna z najwyższych komór zwiedzanych w  kopalni (28 m), wyeksploatowana w  złożu soli zielonej – dziś stanowiąca rezerwat. Ze względu na walory widokowe udostępniono ją turystom już w 1877 r. – niemal zaraz po zakończeniu wydobycia soli w tym rejonie. Jej dodatkową atrakcją jest ruchoma makieta prezentująca zjazd górników na linie do kopalni, podczas którego zwiedzający mogą usłyszeć śpiewaną przez nich pieśń „Salve Regina". To w Saurau nagrywano m.in. spektakl Teatru Telewizji „Hamlet" i program „Polska według Kreta".