Tak, straszmy dzieci baśniami

[b]2 kwietnia obchodzony był w Europie Międzynarodowy Dzień Książki Dziecięcej. Fetuje się go od ponad 40 lat. W Polsce bez echa, ale był Wielki Piątek i ważna rocznica – śmierci Jana Pawła II.

Grzegorz Leszczyński:[/b] Gdyby święto książki dziecięcej przypadało u nas w innym czasie, również byłoby niezauważone.

[b]Dlaczego pan tak uważa? [/b]

Bo w Polsce nie ma społecznego i medialnego zainteresowania literaturą dla dzieci. To jest bardzo specyficzna cecha naszej kultury. Wiem, że w modzie jest narzekanie na własny dom i ja tak utyskiwać nie lubię. Ale w tym przypadku, niestety, dzieje się coś naprawdę dziwnego i powód do narzekania jest ogromny, bo nie dotyczy jakiejś błahostki, tylko duchowej kondycji młodego pokolenia.

Dla porównania – w Szwecji recenzuje się każdą nową książkę dla dzieci w prasie codziennej, odnotowywane są też wznowienia. W Danii na tworzenie sztuki dla dziecka przeznaczanych jest 25 proc. budżetu resortu kultury. W Finlandii powołano narodowy Instytut Książki Dziecięcej zajmujący się badaniem tej literatury i jej promocją. Poważnie traktuje się książkę dziecięcą i duży nacisk kładzie się na wyrabianie nawyków czytelniczych u młodego pokolenia we Francji, Włoszech i w Niemczech.

[b]Dlaczego w Polsce literatura dziecięca traktowana jest niepoważnie? [/b]

Widzę trzy powody tej sytuacji. Po pierwsze, wielu uważa, że zajmowanie się w jakikolwiek sposób dziecięcością jest infantylne. Po drugie – nie udało nam się wytworzyć tradycji, powszechnego zainteresowania książką dla dziecka, pospolitego w tym kierunku ruszenia. Próbowała to robić akcja „Cała Polska czyta dzieciom” (rok 2010 to jej dziewiąta edycja, red.), ale bez specjalnego wsparcia władz. Jedynie minister Rafał Skąpski (wiceminister kultury w rządzie Leszka Millera, red.) mówił głośno, że priorytetem jest książka dziecięca, ale były to tylko deklaracje. Trzeci powód – przy całym szacunku dla rodzimej twórczości, nie mamy swojego Andersena, Milne’a, Astrid Lindgren, braci Grimm czy Tove Jansson...

[b]Pański wybór „Polskie baśnie i legendy” wydany w 2005 r. świadczy o tym, że w Polsce wielu pisało bądź pisze świetnie dla dzieci. [/b]

Ale nie mamy do czynienia z czymś takim jak duma narodowa z dokonań tych twórców. Nie umieliśmy ich wypromować na świecie. Tylko jak promować coś, czego sami nie znamy? Zaprzepaściliśmy np. absolutnie pionierską książkę wprowadzającą najmłodszych w tematykę śmierci, naprawdę wielkiego kalibru powieść dla dzieci – „Zwierzoczłekoupiór” Tadeusza Konwickiego. Do dziś utwór znany nielicznym w kręgach inteligenckich...

[b] Zauważył pan, że po okresie disneylandyzacji literatury dziecięcej w latach 90. mamy wreszcie ogrom, wręcz zalew pięknie ilustrowanych książek. Zastanawiam się jednak nad ich zawartością literacką. Mówiąc wprost: czy nie mamy przerostu formy nad treścią? [/b]

Nie, zdecydowanie nie. To nie są książki tylko do oglądania, bardzo wiele z nich ma znakomity poziom literacki. Są również świetne tekstowo. Fenomenalnie pisze dla dzieci Lilijana Bardijewska, jej „Moja ciotka sroka” jest rewelacyjna. Poza tym ciągle aktywne są Joanna Papuzińska, Joanna Kulmowa i Wanda Chotomska, z poetów Małgorzata Strzałkowska. Z piszących panów – Grzegorz Kasdepke, Paweł Beręsewicz. Ten ostatni napisał świetną rzecz – „Warszawa. Spacery z Ciumkami”. Stworzył książkę, która uczy miłości do tzw. małych ojczyzn. Poruszający, pięknie wydany jest "Wroniec" Jacka Dukaja, baśń osnuta wokół wydarzeń związanych ze stanem wojennym.

[b] Gdy mamy niewiele czasu na czytanie, to dobry pomysł, by sięgać do dawnej literatury dziecięcej operującej archaicznym językiem? [/b]

Oczywiście. Doceńmy poznawcze i intelektualne możliwości dzieci. Dawny język to dawny sposób myślenia, poszerza sferę doświadczeń młodego czytelnika. Dzięki temu w przyszłości nie będzie miał barier językowych, obcując w szkole np. z utworami Kochanowskiego.

[b] A co pan myśli o wszechobecnych w księgarniach tzw. skrótach klasyki dziecięcej, streszczeniach baśni, cenzurowaniu ich z tzw. drastycznych momentów? [/b]

Te dzikie przeróbki, wariackie, amatorskie adaptacje słynnych baśni są straszne. Wydawcy chcą sprzedać jak najwięcej produktu. Celowo używam tu słowa „produkt”, a nie książka. Stąd na półkach księgarskich wszechobecny wyrób książkopodobny, jakieś pseudoliterackie utwory „na podstawie”. Najgorsze, że udają oryginały. Nikt nie informuje o rzeczywistym autorstwie, napisane jest: Hans Christian Andersen „Baśnie”! A za tym opakowaniem kryje się obrzydliwa, nieudolna grafomania.

[b] Przerabianie na łagodniejsze wersje np. baśni braci Grimm tłumaczy się dobrem dziecka. [/b]

Kaleczy się w ten sposób jednak nie tylko literaturę, ale i dziecko. Baśń to gatunek idealny, od zarania świetnie sprawdzone przedszkole ludzkości, elementarz osobisty uczący systemu wartości, w którym dobro zwycięża, a zło musi być ukarane. Nie możemy więc wolno puścić wilka i zaprzyjaźniać się z nim, bo postanowił zostać jaroszem, choć przedtem zjadł Czerwonego Kapturka i babcię. To wbrew baśniowej logice. Przy takiej wersji wydarzeń młody czytelnik nigdy nie zrozumie toposu wilka, nie pozna ważnego kodu kulturowego. Wilk jest uosobieniem zła, podobnie jak Baba Jaga.