Europa wychodzi ze studni

W 1924 roku berlińska galeria pokazała pięć obrazów namalowanych... przez telefon. Ich autorem, choć to pojęcie rozmywa się przy tak obrazoburczej technice, był László Moholy-Nagy, węgierski malarz i fotograf. Obrazy "dyktował" szefowi pracowni graficznej. Obaj posługiwali się taką samą paletą kolorów oraz papierem milimetrowym podzielonym na kwadraty. Dotychczasowi antagoniści, sztuka i przemysł, zostali pojednani. Racjonalność i precyzja pozwoliły powielać oryginalne dzieło. Wniosek? Estetyczne przedmioty i budynki mogą być dostępne dla masowego odbiorcy.

[srodtytul]Brzuch rewolucjonisty[/srodtytul]

W telefonicznej prowokacji Węgra, przywodzącej na myśl dzisiejsze piksele, programy graficzne i telekonferencje, znajdujemy w pigułce idee Bauhausu, niemieckiej uczelni, w której Moholy-Nagy wykładał i której 90-lecie świętujemy w tym roku. Choć szkoła ta działała niespełna 15 lat (w kwietniu 1933 roku ostatecznie zamknięta przez nazistów jako antyniemiecka), na kilkadziesiąt lat wytyczyła kierunek rozwoju światowej architektury, współtworząc ruch modernistyczny.

Projektowane w Bauhausie przedmioty są dziś uważane za ikony designu (a ich ceny przekraczają obecnie możliwości masowego odbiorcy). Awangardowe: sztuka, malarstwo, architektura, rzeźba, znalazły w tej szkole instytucjonalną formę – profesorami byli tu: Walter Gropius, założyciel szkoły i pierwszy dyrektor, Ludwig Mies van der Rohe, Marcel Breuer, Wassily Kandinsky, Paul Klee, Oskar Schlemmer. Na zdjęciu z 1925 roku z okazji otwarcia nowej siedziby w Dessau wyglądają jak bankierzy wyhodowali brzuszki, popalają cygara. A jednak to rewolucjoniści.

Manifestem tej estetycznej rewolucji stał się nowy budynek szkoły w Dessau.

[srodtytul]Manifest bieżącej wody [/srodtytul]

Zaprojektował go Gropius, odrzucając jakiekolwiek odwołania do historycznych stylów i całkowicie podporządkowując formę funkcjom poszczególnych części. Kładąc nacisk na funkcjonalność, twórcy związani z Bauhausem, a szerzej z modernizmem, wypracowali nowy język formalny – prostych form i podstawowych kolorów. Radykalnie zrywali z secesją, z ornamentyką fasad, za którymi kryły się mieszkania bez bieżącej wody, z oknami na ciemne studnie. Po I wojnie światowej zatłoczone europejskie metropolie tkwiły w kryzysie mieszkaniowym. Ludzie przenosili się do miast, żyli w warunkach urągających higienie, zagrożeni gruźlicą.

Bauhaus postawił więc na przestrzeń, światło słoneczne, czyste powietrze i ciszę – nie tylko dla wybranych. Technologie budowlane oparte na taśmowo wytwarzanych elementach dawały szansę realizacji tych śmiałych planów. Prefabrykowane elementy, np. ściany nośne z betonu żużlowego na osiedlu Törten w Dessau (proj. Walter Gropius) – obniżyły koszty budowy. Gropius nawiązywał jednocześnie do idei miast – ogrodów. Do każdego z domów w szeregowej zabudowie przylegał mały ogródek.

[srodtytul]Widok na wylot[/srodtytul]

Co z tych bauhausowskich idei jest dzisiaj aktualne, pokazuje znakomita wystawa fotografii Gordona Watkinsona w krakowskiej Galerii Międzynarodowego Centrum Kultury "Bauhaus XX – XXI. Dziedzictwo wciąż żywe". Można tę wystawę potraktować jako manifest przeciw popularnej dziś architekturze "ikon", karkołomnych form niemających odniesienia do pełnionej funkcji.

12 słynnych budowli wybrał Michael Siebenbrodt, dyrektor weimarskiego Muzeum Bauhausu. Są to m.in. budynek uczelni w Dessau, dzielnica Törten, niemiecki pawilon z Wystawy Światowej w Barcelonie i willa państwa Tugendhat w Brnie – sztandarowe dzieła dyrektorów szkoły. Zestawiono je z budynkami z XXI wieku, wskazanymi fotografowi przez Falka Jaegera, berlińskiego krytyka architektury. Nawiązują do bauhausowskiego języka form i pokazują, w jakim kierunku przez ostatnich 90 lat rozwijały się idee ruchu.