Starzy twórcy utonęli w dumie

Rz: Michael Haneke portretuje w „Happy endzie" rodzinę z klasy średniej. I pokazuje świat depresyjny, pełen obojętności na los innych.

Mathieu Kassovitz: Jego pesymistyczne spojrzenie na współczesność bardzo mnie porusza. W „Happy endzie" jest stary człowiek, który chce odejść na zawsze. Są ludzie w średnim wieku, którzy starają się wszystkich przekonać, że generalnie jest w porządku, ale sami zachowują się niewłaściwie, przybierają postawę podobną jak większość polityków. Wreszcie są dzieci, coraz mniej wrażliwe, powoli upodobniające się do zombi. I my jesteśmy temu winni. Zapominamy o wielu wartościach, o etyce. W domach stajemy się sobie coraz bardziej obcy. Na ulicy patrzymy na uchodźców i nic nas oni nie obchodzą, odsuwamy się od nich ze strachem i niechęcią.

W 1993 roku we własnym filmie „Nienawiść" pokazywał pan pełne agresji przedmieścia paryskie, gdzie mieszkali głównie emigranci, ale zostawiał pan widzom nadzieję. W nakręconym w Calais filmie Hanekego jest tylko przerażenie.

„Nienawiść" była ostrzeżeniem. Dzisiaj żyjemy w innej rzeczywistości. Zrobiliśmy krok ku przepaści. I jeśli nic się nie zmieni, będziemy się pogrążać dalej. Trump, Le Pen, Putin, nacjonalistyczni dyktatorzy w coraz większej liczbie krajów, odradzający się nazizm – światu grozi eksplozja. To ostatni moment, by zapobiec wybuchowi. Chyba już to widzimy. Dlatego „rodzinne" filmy jak „Happy end" zaczynamy odbierać jako obrazy polityczne. Ale to dobrze, artyści powinni zmuszać do myślenia.

Podobno o spotkaniu z Michaelem Hanekem marzył pan od dziecka.

Był dla mnie niedoścignionym mistrzem, zresztą nie on jeden. Wychowywałem się w „filmowym" domu. Ojciec reżyser, matka montażystka, żyłem kinem. Jako nastolatek oglądałem po trzy filmy dziennie i sam coś kręciłem Zaangażowałem się jako statysta u Jeana-Pierre'a Jeuneta. Znałem go dzięki ojcu, ale chciałem zobaczyć, jak pracuje na planie. Miałem też wtedy wielkie marzenie: chciałem znaleźć się choćby na samym końcu napisów w filmie Stevena Spielberga. Żeby tylko mieć jakikolwiek z nim kontakt. To marzenie spełniło się wiele lat później, gdy zagrałem w jego „Monachium". A kiedy zadzwonił do mnie Michael Haneke, nawet nie chciałem czytać scenariusza. Wystąpiłbym w każdym jego filmie.

Praca z nim to chyba przygoda intelektualna?

Wcale nie jest chłodnym twórcą, który rozmawia z aktorami przez asystentów. Kocha kino i ludzi. Nie ma w nim wyrachowania czy przekoncypowania. W jego scenariuszach aktor nie znajdzie wskazówek w rodzaju: „jest wściekły", „patrzy w okno". Swoją postać, jej sposób zachowania, mówienia musi wymyślić. A Haneke zachowuje się jak malarz przy sztalugach. W czasie ustawiania sceny dokłada kolory, zmienia kontury i akcenty. Nie uznaje przy tym kompromisów. I trzeba mu się poddać.

A czy panu, który sam reżyseruje, nie jest trudno poddać się innemu artyście?

Nie, bo pracuję z reżyserami, od których nie dzielą mnie lata świetlne. Poza tym lubię grać. Aktorstwo to dużo mniejsza odpowiedzialność i dużo większe pieniądze niż reżyseria. Koło pięćdziesiątki trzeba już o tym myśleć.

Po drugiej stronie kamery nie stanął pan od siedmiu lat. Czego pan szuka? O czym chciałby pan dzisiaj opowiadać?