Stalinizm w czarnej komedii

[b]Zobacz na tv.rp.pl:

Oswajanie złych duchów historii - [link=http://www.rp.pl/artykul/312088,391649_Oswajanie_zlych_duchow_historii.html]rozmowa Barbary Hollender z Borysem Lankoszem[/link][/b]

Od dawna czekaliśmy na takie kino: inteligentne, przewrotne, wykorzystujące nowoczesny filmowy język. I na dodatek odważne, bo zrywające z bezpiecznymi schematami. "Rewers" łączy najciekawszą, wywodzącą się z ironicznej obserwacji Munka tradycję polskiej szkoły filmowej i współczesną niechęć do klisz.

Rozliczając się z latami stalinowskimi, Lankosz nie serwuje widzom kolejnej opowieści o martyrologii ani czytanki o narodowym bohaterze. Idzie tropem wyznaczonym przez niemieckiego reżysera von Donnersmarcka, który w "Życiu na podsłuchu" pokazał zwyczajnych ludzi w niełatwych czasach.

Trzy kobiety. Przedwojenne mieszczaństwo z ambicjami inteligenckimi. Najmłodsza Sabina pracuje w wydawnictwie. Matka i babka, martwiąc się, że kiedyś zostanie sama, bezskutecznie próbują wydać ją za mąż, bo poeta, który po wojnie "stracił wszystko oprócz życia", jest człowiekiem całkowicie wypalonym, a podsunięty przez matkę solidny księgowy – tępym kretynem.

Pojawia się jednak w życiu Sabiny mężczyzna jak z dziewczęcych snów. Niestety, ów przystojny, tajemniczy facet w typie młodego Humphreya Bogarta okaże się chamem i podstawionym ubekiem, który szantażem będzie chciał zmusić ją do donoszenia na kolegów. A dziewczyna prędzej popełni zbrodnię, niż się sprzeniewierzy swoim zasadom i zgodzi się "pisać wymiarową stronniczkę raz w tygodniu".

[srodtytul]Między groteską a tragedią [/srodtytul]

Borys Lankosz śmiało miesza konwencje – przechodzi od inteligentnego śmiechu do czarnej komedii i groteski, od spokojnego obyczajowego opisu do surrealizmu. Ten film można oglądać wiele razy, stale znajdując w nim coś nowego. "Rewers" to opowieść o ludziach, którzy musieli znaleźć dla siebie miejsce w nie swoim czasie. Matka walczy o przetrwanie, straciła kamienicę i aptekę, ale powtarza: "Mamy gdzie mieszkać i co jeść". Sabina połyka złotą monetę, którą władza ludowa kazała oddać. To jej bunt, jej wierność temu, co minęło.

"Zwyczajny człowiek czy z tych nowych?" – dopytuje się babka, słysząc o adoratorze wnuczki. I dodaje: "Lepiej być samemu niż w złym towarzystwie". Podziały bywają ostre, ale przecież tak naprawdę wszyscy są unurzani w totalitarnych czasach, uczą się żyć w podwójnej moralności, idą na mniejsze lub większe kompromisy. Choć pewnych granic tym "zwyczajnym", po ludzku porządnym, przekroczyć nie wolno.

"Rewers" jest filmem perfekcyjnym. Wartko opowiedzianym, a jednocześnie wycyzelowanym artystycznie. Pisarz i dokumentalista Andrzej Bart dał reżyserowi scenariusz ze znakomitymi dialogami, pełnokrwistymi postaciami, wykończonymi, domyślanymi scenami, świetnym rytmem narracji. Lankosz, który w dokumencie zdobył świetny warsztat, nie zmarnował tego tekstu.

Czarno-białe zdjęcia Marcina Koszałki niosą prawdę, tak idealnie pasują do kadrów z kroniki filmowej z lat 50., że widz nie jest w stanie rozróżnić, gdzie kończą się autentyczne ujęcia, a zaczyna fikcja. Babka, matka i córka genialnie zagrane przez Annę Polony, Krystynę Jandę i Agatę Buzek mają w sobie coś z silnych kobiet Almodóvara. Marcin Dorociński jako amant ubek jest świetny, zarówno gdy ma oczarować młodą inteligentkę, jak i potem, gdy wychodzi z niego chamstwo i nuworyszostwo.