Jak spisać ostatnią wolę

Jeśli chcesz pozostawić swą ostatnią wolę, masz do wyboru kilka sposobów jej przekazania. Są jednak pewne ogólne warunki, które odnoszą się do wszystkich testamentów. Tak więc testament może zawierać rozporządzenie tylko jednego spadkodawcy. Żona i mąż nie mogą więc spisać wspólnego testamentu.

Sporządzić testament (a także go odwołać) może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc w pełni poczytalna i pełnoletnia. Nieważny jest testament spisany w stanie wyłączającym z różnych względów świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Nieważny jest też testament sporządzony pod wpływem groźby albo błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby nie ten błąd, spadkodawca nie rozporządziłby swym majątkiem w taki, a nie inny, sposób (art. 945 k.c.).

Przedmiotem testamentu może być cały majątek spadkodawcy albo jego część, tj. określony udział w nim. Jeśli testamentem spadkodawca przeznaczy danej osobie określony przedmiot, np. dom jednorodzinny z działką, ale przedmiot ten wyczerpuje praktycznie cały majątek, osobę tę uważa się w razie wątpliwości nie za zapisobiorcę, ale spadkobiercę.

Najbezpieczniejsze jest sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego, u notariusza. Powierzając jego spisanie specjaliście, zyskujemy gwarancję nie tylko ważności testamentu, ale i tego, że nasza ostatnia wola będzie wyrażona w sposób precyzyjny, niebudzący wątpliwości. Testament notarialny jest dokumentem urzędowym i stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo poświadczone.

Ze spisania ostatniej woli w formie aktu notarialnego warto skorzystać zwłaszcza wówczas, gdy chcemy obciążyć spadkobiercę czy spadkobierców zapisem na rzecz wskazanej osoby czy instytucji, szczególnie warunkowym, albo poleceniem.

Spadkodawca może przekazać swe dyspozycje na wypadek śmierci ustnie w obecności dwu świadków wobec:

- wójta (burmistrza, prezydenta miasta),

- starosty,

- marszałka województwa,

- sekretarza powiatu albo gminy,

- kierownika urzędu stanu cywilnego.

Jest to tzw. testament urzędowy, w praktyce coraz rzadziej wykorzystywany (art. 951 k.c.). Oświadczenie spadkodawcy spisuje się wtedy w protokole z podaniem daty sporządzenia i odczytuje się go spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, osobę, wobec której ostatnia wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeśli z jakichś powodów spadkodawca nie jest się w stanie podpisać, trzeba w protokole wskazać tego przyczynę.

Możemy także spisać ostatnią wolę bez angażowania notariusza, osób urzędowych, świadków, sporządzając testament własnoręczny (art. 949 k.c.). Ta możliwość jest wykorzystywana dość często. Jednakże stosunkowo często zdarza się też, że takie testamenty – przede wszystkim z powodu uchybień formalnych – bywają nieważne. Czasem też, ze względu na nieumiejętność wyrażenia ostatniej woli, są problemy z ich interpretacją, choć prawo nakazuje tłumaczyć testament tak, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.

Aby testament spisany własnoręcznie był ważny, konieczne jest zachowanie pewnych wymagań formalnych (art. 949 k.c.).

Musi on być:

- napisany przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym (nie można go napisać na maszynie, na komputerze czy podpisać testamentu napisanego ręką innej osoby),

- podpisany przez spadkodawcę,

- opatrzony przez niego datą.

Nawet jednak brak daty nie powoduje nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do jego treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Nie ma natomiast żadnych ustępstw, gdy chodzi o dwa pozostałe warunki: testament własnoręczny dla swej ważności musi być w całości napisany pismem odręcznym (sfałszowanie bowiem całego pisma jest trudne) i podpisany. Jeśli sporządzając taki testament, zapomnimy np. o podpisie albo spiszemy go w całości lub części na maszynie, na komputerze albo podpiszemy testament napisany w całości lub w części ręką innej osoby, będzie on całkowicie nieważny i nie wywoła zamierzonych skutków. Oznacza to m.in., że do spadku po nas będą miały zastosowanie wskazane wcześniej reguły dziedziczenia ustawowego, obowiązujące automatycznie, gdy spadkodawca nie pozostawił ostatniej woli.

Przedstawione wyżej rodzaje testamentów to tzw. testamenty zwykłe. Są jeszcze testamenty szczególne.

Najczęściej w rachubę wchodzi testament ustny. Sporządzenie go jest dopuszczalne, gdy istnieje obawa rychłej śmierci, a zachowanie jednej ze wskazanych, zwykłych form testamentu nie jest możliwe (art. 952 k.c.). Jest to tzw. testament na łożu śmierci. Spadkobierca może wówczas wyrazić swą ostatnią wolę w obecności co najmniej trzech świadków. Jeden z nich albo osoba trzecia musi spisać oświadczenie spadkodawcy (jego ostatnią wolę), najpóźniej w ciągu roku od jej wyrażenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz daty sporządzenia pisma. Dokument ten powinien być podpisany przez spadkodawcę i co najmniej dwu świadków. Jeśli jednak z jakichś względów spadkodawca nie jest w stanie złożyć podpisu, to można odstąpić od tego wymogu. Osoba spisująca oświadczenie spadkodawcy zaznacza w nim, z jakich powodów nie mógł on go podpisać.

Po zgonie spadkodawcy, jeśli jego ostatnia wola wyrażona w obliczu rychłej śmierci nie została spisana za jego życia, w ciągu sześciu miesięcy może ona być stwierdzona przez zgodne zeznanie świadków złożone przed sądem. Jeśli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwu świadków.

Niedopełnienie któregoś ze wskazanych wymagań formalnych powoduje nieważność takiego testamentu. Wtedy obowiązują przedstawione wcześniej reguły dziedziczenia ustawowego.

Świadkiem woli spadkodawcy nie może być osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc niepoczytalna albo małoletnia, a także niewidoma, głucha, niema, niemogąca pisać i czytać, niewładająca językiem, w którym spadkodawca sporządza testament. Nie może nim być także osoba skazana za fałszywe zeznania.

Uwaga! Świadkiem testamentu sporządzanego na łożu śmierci nie może być osoba, dla której w testamencie przewidziano jakąkolwiek korzyść. Nie może nim być małżonek osoby sporządzającej testament, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby przez nią adoptowane.Jeśli jednak świadkiem była osoba z tego kręgu, nieważne będzie tylko to postanowienie testamentu, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie przez nią adoptowanej.

Przedstawione wymagania formalne dotyczące testamentu własnoręcznego zostały określone w kodeksie cywilnym bardzo lakonicznie. Jednakże z praktyki sądowej płyną pewne konkretne wskazówki, do których warto się dostosować, jeśli chcemy spisać testament w takiej formie.

- Z testamentu własnoręcznego musi w sposób jednoznaczny wynikać, że jest to ostatnia wola. Najlepiej więc zatytułować go „Testament”, „Moja ostatnia wola” oraz posłużyć się np. sformułowaniem: „Ja niżej podpisana (tu imię i nazwisko) oświadczam, że do spadku po mnie powołuję (tu nazwiska imiona oraz imiona rodziców osób powołanych)” czy „Moją ostatnią wolą jest, by po mojej śmierci...”.

- Pismo powinno być czytelne, czyli musi dać się odczytać (w ostateczności przez grafologa). Nie jest natomiast istotny rodzaj papieru, na którym spisany jest testament, ani to, czy spisano go atramentem, tuszem, ołówkiem itd. (byle własnoręcznie).

- W trakcie pisania testamentu można przekreślać wyrazy, części zdań, całe zdania i fragmenty już napisanego tekstu. Uważa się je wówczas za nienapisane. Można też czynić zmiany i uzupełnienia dokonanych rozporządzeń. Dla ich skuteczności spadkodawca musi ujawnić wolę ich dokonania, opatrując je przynajmniej datą. Inaczej dopiski i przekreślenia uznane będą za nieważne.

- Dodatkowe dyspozycje dopisane pod podpisem uważa się za nowy testament, który dla swej ważności powinien być opatrzony nowym podpisem i datą.

- Podpisać należy się imieniem i nazwiskiem, choć dopuszczalne jest umieszczenie nazwiska w skrócie (nie wystarczą inicjały czy parafa). Podpis powinien znajdować się bezpośrednio pod treścią testamentu, kończąc ją (a nie np. na kopercie czy przed testamentem).