Tegoroczną, czwartą już edycję Rankingu Bibliotek „Rz" wygrały biblioteki z Barcina (woj. kujawsko-pomorskie), Lubaczowa (podkarpackie) oraz z Polanicy-Zdroju (dolnośląskie). Wszystkie one już w poprzedniej edycji znajdowały się w ścisłej czołówce. Biblioteka w Barcinie w 2013 roku zajęła szóste miejsce, ta z Lubaczowa była na siódmym. Polanicka biblioteka miała zaś 19. lokatę.

Każda z tych bibliotek znalazła swój własny pomysł, by zaistnieć w lokalnej społeczności. Skutecznie także sięgają po granty, które pozwalają im rozwijać działalność ponad to, na co wystarczają gminne dotacje.

Liczy się pomysł

W Rankingu Bibliotek ocenimy wiele parametrów. Od wielkości księgozbioru przez liczbę użytkowników, umiejętność sięgania po środki pozabudżetowe po dostępność wyspecjalizowanych tytułów. Naszym celem jest wskazanie bibliotek prowadzonych w mniejszych ośrodkach, które skutecznie podejmują działania mające na celu rozwijanie czytelnictwa i aktywizowanie lokalnej społeczności.

Zobacz pełny zestawienie

"Ranking Bibliotek 2015" - plik Excel.

To wszystko udaje się w wyróżnionych placówkach, które są nie tylko wypożyczalniami książek, ale też dają lokalnej społeczności dostęp do szeroko rozumianej kultury czy edukacji. Przybliżają im tradycję regionu i są w stanie zaktywizować do wspólnego działania.

W tegorocznej edycji oceniliśmy ponad 800 bibliotek, to o kilkadziesiąt więcej niż w ubiegłym roku. Ta edycja pokazuje, że bibliotekom udaje się coraz skuteczniej sięgać po różne formy dofinansowania.

Więcej niż gminna dotacja

Zaplanowany na 2014 rok budżet tegorocznego laureata naszego rankingu, czyli Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Barcin, w większej części składa się właśnie ze środków pochodzących spoza gminnej kasy. Bibliotece udało się pozyskać dodatkowe środki, które stanowią aż 120 proc. tego, ile wynosi gminna dotacja. Dyrektor tej placówki Grażyna Szafraniak wykazuje się ponadprzeciętną operatywnością. Pod koniec ubiegłego roku dzięki jej wysiłkowi oraz wsparciu gminy i Ministerstwa Kultury mogła otworzyć zupełnie nowy budynek biblioteki.

W sumie do końca tego roku dzięki programowi „Kultura+. Biblioteka + Infrastruktura" zmodernizowanych bądź zbudowanych od postaw zostanie ponad 300 bibliotek.

O tym, jakie korzyści przynoszą takie działania, dobrze świadczy przykład Biblioteki Miasta i Gminy Sianów (woj. zachodniopomorskie), która w lutym tego roku przeniosła się do nowego budynku.

– Choć trudno w to uwierzyć, dzięki tej inwestycji o 100 procent wzrosła nam liczba czytelników – opowiada Aleksandra Kowalczyk, dyrektor tej placówki. Wskazuje, że to dzięki temu, że biblioteka trafiła do nowego budynku, który znajduje się w centrum miasta przy parkingu, co pozwala po drodze skorzystać z jej oferty każdemu.

Władze gminy dokonały także modyfikacji w podziale środków na działalność biblioteki, dzięki czemu aż do 70 proc. wzrosła pula pieniędzy, która trafia na zakup nowości wydawniczych.

– Przyciągamy także nowych użytkowników darmowym internetem  – dodaje dyrektor. Teraz chce się zająć rozwojem oferty edukacyjnej dla dzieci i seniorów.

Wysiłek Sianowa doskonale widać w naszym zestawieniu. Rok temu ta biblioteka była na 241. pozycji, teraz zajmuje ósmą lokatę.

Warto też wspomnieć o bibliotece w Polanicy-Zdroju, która w 1998 r. została zniszczona przez powódź. Kilkanaście lat po tym wydarzeniu trafiła do ścisłej czołówki naszego rankingu.

Polityka dyrektorki tej placówki Iwony Mokrzanowskiej to nieustanna inwestycja w nowości wydawnicze. Tylko w tym roku zakupiła już ponad 2 tysiące tytułów. Biblioteka jest tak popularna pośród kuracjuszy polanickich uzdrowisk, że otworzyła swój punkt biblioteczny w Parku Zdrojowym.

Będzie dalsze wsparcie dla bibliotek

Nasz ranking pokazuje, że biblioteki robią wiele, by otworzyć się na osoby niepełnosprawne. Blisko połowa z nich jest przystosowana do obsługi takich czytelników, a ponad połowa ma programy ułatwiające czytanie osobom niedowidzącym.

Ponad 60 proc. bibliotek, które wzięły udział w naszym rankingu, ma stronę internetową, za pomocą której można sprawdzić ofertę biblioteki lub zarezerwować książkę. Statystki pokazują, że placówki te coraz chętniej wchodzą we współpracę z organizacjami pozarządowymi i są otwarte na wolontariuszy.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w informacjach przekazanych „Rz" zapewnia, że w kolejnych latach będą kontynuowane programy wsparcia dla bibliotek. Zarezerwowano środki na wspomniany już program rozwoju bibliotecznej infrastruktury.

Także w budżecie Biblioteki Narodowej na 2015 r. są pieniądze na akcję wsparcia zakupów nowości wydawniczych przez gminne biblioteki. Resort kultury zapowiada także kontynuację Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa, na którego realizację do 2020 roku ma trafić w sumie miliard złotych. Do programu ma być doproszone także Ministerstwo Edukacji, dzięki czemu pomocą mają być objęte także biblioteki szkolne i pedagogiczne.

Resort kultury przekonuje, że dzięki różnym programom wsparcia dla tego typu placówek zaczyna być widać pierwsze pozytywne tendencje. Statystki zaczynają mówić o wzroście liczby czytelników, którzy rejestrują się w bibliotekach publicznych.

Ministerstwo wskazuje też na nowe, ciekawe inicjatywy, jak choćby bibliotekę otwartą w gdańskiej galerii handlowej Manhattan. Okazuje się też, że na bibliotecznej mapie Polski można znaleźć już takie placówki, w których możemy wypożyczyć książki... wgrane na czytniki e-booków.

To właśnie przekształcanie się bibliotek w nowoczesne placówki kulturalne aktywizujące lokalną społeczność ma być szansą na ich dalszy rozwój.

masz pytanie, wyślij e-mail do autora a.grabek@rp.pl

Nie tylko książki

Średnia powierzchnia biblioteki w rankingu wynosi ponad 200 mkw., placówka jest czynna przez 43 godz. w tygodniu (w filiach 16 godz.), zatrudnia 2,6 osoby na etacie (w filiach 1) i czterech wolontariuszy.

? Niemal wszystkie placówki oferują stanowiska komputerowe z dostępem do internetu, ?a w 71 proc. jest także sieć WiFi.

? Gorzej jest z dostępnością księgozbioru. 60 proc. ma katalog internetowy, ale tylko w 38 proc. obejmuje on więcej niż 50 proc. zbiorów, a tylko w 18 proc. – całość.

? Według naszego zestawienia w jednej bibliotece zgromadzonych jest średnio ponad 43 tys. książek, przy czym 30 proc. ma mniej niż dziesięć lat, a nowości z 2013 r. to ponad 950 książek.

? Około 47 proc. placówek jest przystosowanych dla osób niepełnosprawnych.

Jak powstał ranking

Wysłaliśmy ponad 2300 ankiet do wszystkich gmin wiejskich i miejsko-wiejskich oraz miast mających mniej niż 15 tysięcy mieszkańców. Uzyskaliśmy ponad 800 odpowiedzi.

Ankieta zawierała 18 pytań. Ocenialiśmy między innymi powierzchnię biblioteki i filii w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, za które można było uzyskać maksymalnie 30 punktów. Średnie zatrudnienie w placówce mogło dać maksymalnie 10 pkt. Wielkość księgozbioru w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, wielkość księgozbioru nabytego po 2003 roku, jako procent całego zbioru, czy nowe książki zakupione w 2013 roku dawały w sumie 60 pkt.

Sporo punktów można było uzyskać za udział dotacji podmiotowej dla biblioteki w budżecie gminy w 2014 roku (jako proc. budżetu samorządu ogółem) – 30 pkt, zaś za pozyskane przez bibliotekę środki pozabudżetowe w 2013 roku – 20 pkt.