Zabytkowe polskie radioodbiorniki

Rz.: Pana kolekcję lub jej fragmenty prezentowano na kilku wystawach.

Maurycy Bryx:

W latach 2004 - 2007 prawie cała kolekcja wystawiana była w siedzibie Polskiego Radia Koszalin. Radia z mojego zbioru były na słynnej wystawie „Dwudziestolecie. Oblicza Nowoczesności" w Zamku Królewskim w Warszawie, a także w muzeach narodowych Warszawy i Krakowa na wystawach dorobku polskiego wzornictwa przemysłowego. W  grudniu 2009 r. zaproponowałem zorganizowanie w Muzeum Techniki w Warszawie wystawy z okazji 85. rocznicy rejestracji pierwszego polskiego abonenta radiowego. Co ciekawe, było to przed wyemitowaniem pierwszego sygnału radiowego w Polsce w lutym 1925 r.

Jaki jest program pana kolekcji?

Zbieram tylko polskie konstrukcje przede wszystkim z lat 20., czyli z początków radiotechniki. Mieliśmy wtedy doskonałych inżynierów i techników, oryginalne konstrukcje i przemysł radiotechniczny na europejskim poziomie. Z tych lat mam w kolekcji również obce wyroby, najczęściej firm niemieckich i angielskich, które były dla naszych konkurencją, ale również wzorem. W zbiorze jest około setki zabytków.

Ma pan przedwojenny polski radioodbiornik turystyczny na baterię.

To unikat. Proszę spojrzeć, mieści się  w skórzanym futerale, przypomina niewielki aparat fotograficzny. Ma dwie lampy i osiem płaskich baterii. Gdy się wyczerpały, radio nie potrzebowało zasilania, zmieniało się w detektor. Odbiór był nadal możliwy pod warunkiem, że rozciągnięto antenę na ok. 30 - 40 metrów. Odbiór był możliwy tylko przez słuchawki.

Podobno w kraju zachowały się dwa egzemplarze tego zabytku. A może się mylę? Może ktoś z czytelników "Rzeczpospolitej" ma taki odbiornik? Jeden znajduje się w zbiorach Polskiego Radia, drugi mam ja. Ta polska konstrukcja pochodzi z 1933 r. Jest dowodem szybkiego rozwoju radiotechniki.

Dlaczego zachowały się tylko dwa egzemplarze?

W czasie okupacji niemieckiej odbiorniki należące do Polaków były rekwirowane pod groźbą surowych kar. Istniejące dziś zabytki  przechowano z narażeniem życia. Po II wojnie najczęściej wyrzucano je, bo były duże i archaiczne pod względem technicznym.

Przed wojną rozwój krajowej myśli technicznej był tak szybki, że niemal z miesiąca na miesiąc model stawał się przestarzały, ponieważ pojawiały się nowe rozwiązania. Wcześniejsze modele rozbierano na części lub próbowano przerabiać, przez co traciły kolekcjonerską wartość.

5 tys. zł

kosztuje  przedwojenne radio Gloria

Przeżył pan wiele kolekcjonerskich przygód.

Za 40 zł kupiłem na jarmarku perskim na Kole fotografię z początków okupacji niemieckiej. Przedstawia setki radioodbiorników zwalonych prawie po sufit w jednym z warszawskich urzędów pocztowych. To były radia zarekwirowane  Polakom w 1939 r. Wstrząsające zdjęcie. Znane są dokumenty niemieckie dotyczące obowiązku zdawania radioodbiorników. Natomiast nie było fotografii i ja ją znalazłem w pięknym albumie z setkami innych zdjęć. Nie było mnie stać na zakup całości. Udało mi się kupić jedno zdjęcie.

Kiedy zaczął pan zbierać?

W 1980 r. zacząłem pracę w instytucie naukowo-badawczym w dziedzinie elektroniki i automatyki. Poznałem tam przedwojennego inżyniera. Od niego dowiedziałem się, że już przed wojną mieliśmy dobrze rozwiniętą radiotechnikę i własne konstrukcje. W tamtych czasach nie było publikacji na ten temat. Panowała opinia, że Polska międzywojenna była krajem rolniczym pozbawionym nowoczesnego przemysłu.

Jaki ciekawy zabytek można kupić na krajowym rynku?

Na przykład popularny odbiornik Allegro z wileńskiej fabryki Elektrit. Była to tak udana konstrukcja z 1938 r., że przetrwała długo po wojnie. Radio to wcale nie było gorsze od powojennych Pionierów! Po wkroczeniu armii radzieckiej do Wilna w 1939 r. fabrykę przeniesiono do Mińska na Białorusi i tam ponownie uruchomiono produkcję. Tak zakończyła się historia jednej z najnowocześniejszych fabryk radiotechnicznych międzywojennej Polski.

Parę lat temu polskie przedwojenne odbiorniki radiowe były droższe niż teraz. Cena oryginalnego modelu firmy Elektrit, Herolda czy Glorii,  może dochodzić do ok. 5 tys. zł. Oryginalny model to taki z zachowaną skalą, płótnem głośnikowym, gałkami, wnętrzem z oryginalnymi lampami.

Czy jest coś tańszego dla kolekcjonera-debiutanta?

Powojenne odbiorniki Pionier, które mają wiele wariantów konstrukcyjnych. Pierwszy tranzystorowy odbiornik Eltra zaczęto montować w 1957 r. Dziś kosztuje od ok. 600 zł do 1 tys. zł. Również Kolibry są wdzięcznym tematem kolekcjonerskim. Ich ceny  zaczynają się od ok. 40 zł.

Po wojnie popularne były Szarotki.

Był to pierwszy polski powojenny odbiornik turystyczny. Szarotka powstała na licencji  Siemensa. Produkowana była  w wielu kolorach, np. kremowym, czerwonym, perłowym. Na pchlim targu można ją kupić za ok. 60 zł - 300 zł.

Antykwariaty nie sprzedają radioodbiorników.

Antykwariusze boją się przyjmować radia, bo nie znają się na nich. Łatwiej handlować np. porcelaną lub numizmatami, bo są katalogi, wystawy, monografie. Natomiast nie ma naukowych źródeł na temat zabytków radiotechniki.

Na co zwracać uwagę przy zakupie?

Można poprosić o pomoc doświadczonego kolekcjonera lub samemu głębiej zainteresować się tą dziedziną. Są na rynku książki napisane przez kolekcjonerów, zarysy historyczne polskich firm i ich wyrobów.

Czy istnieją kluby kolekcjonerów?

Jest np. Towarzystwo Trioda (www.trioda.com). 21 października na kolekcjonerskim spotkaniu wygłoszę tam odczyt o warszawskiej firmie radiotechnicznej Natawis.

Kto wykonuje przeglądy techniczne takich radioodbiorników?

Tylko sami kolekcjonerzy. Współcześni elektronicy nie znają techniki lampowej, nie mają też oryginalnych części.