Wojna u naszych granic zmusza Polskę do energetycznej wolty

Europa zapewne udzieli tej drugiej odpowiedzi. Już po wybuchu wojny w Ukrainie duński eurodeputowany Niels Fuglsang proponował dalsze podnoszenie poprzeczki w unijnej polityce energetycznej: przykładowo, według jego propozycji, w perspektywie 2030 r. UE miałaby poprawić swoją efektywność energetyczną o 43 proc. (według obecnych założeń ma to być 32,5 proc.). Oznaczałoby to, że liczony od 2024 r. roczny cel oszczędnościowy wzrośnie z 1,5 do 2 proc.

Nie jest to jedyna taka propozycja i można spodziewać się, że Bruksela będzie przychylniej patrzeć na podobne projekty. Efektywność energetyczna połączona z rozwojem potencjału odnawialnych źródeł energii wydaje się być jedyną drogą ucieczki przed importem paliw kopalnych, czy to z Rosji, czy równie mało stabilnego Bliskiego Wschodu lub Afryki Północnej. Tu rodzi się jednak wątpliwość, czy odnawialnym źródłom energii (OZE) uda się zaspokoić w przewidywalnej perspektywie energożerną europejską gospodarkę.

Najlepszym przykładem może się okazać Polska. Do wybuchu pandemii spodziewano się, że popyt na energię nad Wisłą może rosnąć w tempie od 1 do 1,5 proc. rocznie. Covid-19 wyhamował gospodarkę, co zaburzyło tendencję wzrostową, z kolei efektów wojny u naszych sąsiadów nie sposób jeszcze szacować. Ale jeżeli gospodarka się ustabilizuje, nasze zapotrzebowanie na energię powróci do wcześniejszego trendu.

Ewolucja miksu

W dzisiejszych realiach widzieliśmy już pierwsze jaskółki rozpoczynającej się transformacji energetycznej. Według opublikowanych niemalże w przeddzień wybuchu wojny na Wschodzie danych Agencji Rynku Energii, gdy chodzi o moc zainstalowaną, OZE stanowiły już w 2021 r. 30,3 proc. źródeł energii. W tym zestawieniu węgiel już zaczynał być redukowany – na 2021 r. do poziomu 58,5 proc.

Liczy się jednak realna produkcja. W tej kategorii udział węgla wciąż jest wysoki: 70,8 proc. w porównaniu z 16,9 proc. z OZE, choć można zakładać, że statystykę mógł nieco podbić kryzys na rynku gazu w ostatnich tygodniach ub.r., kiedy to skok cen gazu zachęcił europejską energetykę do korzystania z węgla. Oczywiście, Polskę kryzys w dużej mierze ominął, ale można przypuszczać, że zachęcał on wytwórców energii raczej do sięgania po węgiel niż gaz.

Najważniejszy dokument w zakresie energetyki w Polsce, „Polityka energetyczna Polski 2040” (PEP2040), precyzuje, że „w 2040 r. ponad połowę mocy zainstalowanych będą stanowić źródła zeroemisyjne. Szczególną rolę odegra w tym procesie wdrożenie do polskiego systemu elektroenergetycznego morskiej energetyki wiatrowej i uruchomienie elektrowni jądrowej. Będą to dwa strategiczne nowe obszary i gałęzie przemysłu”.

Paliwa (bez) przyszłości

Strategia swoją drogą, realia – swoją. Konwencjonalna elektrownia jądrowa, póki co, pozostaje kosztownym projektem istniejącym zaledwie na papierze. Wskazana potencjalna lokalizacja w Choczewie pozostaje wciąż propozycją, a rządowe plany zakładają przecież powstanie co najmniej dwóch takich instalacji. Budowa, rozruch, testy to proces rozłożony na wiele lat. Z kolei technologia reaktorów modułowych SMR jest konceptem dosyć nowym, nie ma jeszcze na świecie działającego obiektu tego typu, a – by SMR liczyły się w miksie energetycznym – musiałoby powstać ich wiele.

Węgla, który w oczach wielu polityków pozostaje jedyną opcją dla Polski, nie tylko trudno będzie bronić przed unijną polityką klimatyczną. Co najważniejsze, złoża tego surowca są coraz mniej dostępne, a jego jakość pozostawia coraz więcej do życzenia.

Energetyka w Polsce dyskretnie ratowała się tu węglem z importu, zwłaszcza rosyjskim i kazachskim. W 2021 r. sprowadzono go prawdopodobnie ok. 12–13 mln ton. Sankcje i coraz większe problemy górnictwa mogą zatem realnie zakończyć węglową erę w Polsce.

Powstałą lukę mógł zapełnić gaz. W przeddzień ataku Rosji na Ukrainę Polskie Sieci Elektroenergetyczne opublikowały plan rozwoju na lata 2023–2032, który zakładał, że błękitny surowiec będzie w coraz większej mierze stabilizatorem produkcji energii ze źródeł odnawialnych.

Z nieukrywaną ulgą decydenci przyjęli też brukselskie propozycje nowej taksonomii, w której uznano gaz za potencjalne paliwo przejściowe transformacji energetycznej (jeszcze dwa–trzy lata temu prognozowano, że rychło gaz będzie „drugim węglem” i znajdzie się na cenzurowanym).

Gazowy dylemat

Ale i z gazem możemy mieć kłopot. Polska importowała z Rosji w 2021 r. niemal 10 mld m sześc. tego paliwa. To połowa naszej dzisiejszej konsumpcji tego surowca, którą ma pod koniec br. zastąpić gaz sprowadzany poprzez gazociąg Baltic Pipe. Jeżeli jednak uda się go uruchomić bez opóźnień, wypełni on tylko lukę po kontrakcie jamalskim – tymczasem konsumpcja gazu w Polsce i tak szybko rośnie, a wraz z transformacją energetyczną tempo wzrostu będzie przyspieszać. W ciągu dekady możemy dobić zużycia rzędu 30 mld m sześc. Trudno będzie zapełnić tę lukę gazem LNG, bowiem produkcja gazu skroplonego na najbliższe lata została już niemal całkowicie zakontraktowana.

Prognozowanie miksu energetycznego na kolejne dekady w takich warunkach traci sens, a istniejące szacunki nie oddają charakteru wyzwań. Niewątpliwie stoimy przed dramatycznymi wyborami, zwłaszcza że polityka energetyczna nie jest dziedziną, w której zwrotów dokonuje się z dnia na dzień.

Opinia partnera Cyklu„Rzeczpospolitej”: Perspektywy dla Polski

Jacek Misiejuk, prezes Enel X Polska

Polska stoi przed koniecznością transformacji energetycznej i jeszcze szybszego niż do tej pory uniezależnienia się od paliw kopalnych, zwłaszcza importowanych. Jest to tym pilniejsze, że z powodu zawirowań – najpierw postpandemicznych, a teraz geopolitycznych – ceny paliw i energii gwałtownie rosną, a OZE stały się najtańszym źródłem energii.

Sytuacja geopolityczna nie tylko nie może zniechęcać do konsekwentnej transformacji energetycznej w kierunku energetyki odnawialnej, lecz wprost przeciwnie – powinna stanowić dodatkową motywację do jej przyspieszenia.