Ucieczka przed klątwą 38 milionów

Tekst pochodzi z lipcowego numeru Blooomberg Businessweek Polska

Pewna firma o anglojęzycznej nazwie Desk.Works w grudniu zeszłego  roku wprowadziła na rynek swoją aplikację. Umożliwia ona rezerwację tymczasowych miejsc pracy w biurach na całym świecie. Działa to tak, że wystarczy parę kliknięć w smartfonie, by wynająć biurko w Berlinie, Sao Paulo, Singapurze czy Nowym Jorku. W?ciągu zaledwie trzech miesięcy od startu Desk.Works zdobył tysiące klientów. W bazie ma już 480 lokalizacji w 62 krajach.

W pewnym momencie o tej innowacyjnej usłudze dowiedziały się duże sieci hoteli z Polski, które chcą otworzyć biura coworkingowe w swojej przestrzeni. Usłyszały o niej za granicą. – Gdy się do nas odezwały – śmieje się Waldemar Ariel Gala, pomysłodawca innowacyjnego biznesu – były zaskoczone, że jesteśmy polskim start–upem.

Bo rzeczywiście – choć Desk.Works pochodzi z Poznania, to nic na to nie wskazuje. Witryna, aplikacja – wszystko jest anglojęzyczne. Trudno znaleźć jakiekolwiek ślady proweniencji firmy. Nad Wisłą i ona, i jej usługi są bardzo mało znane. I nie jest to ani przypadek, ani efekt pozerstwa założycieli, lecz wynik świadomej, przemyślanej decyzji biznesowej. Co więcej, takie decyzje stają się wśród polskich innowacyjnych firm coraz częstsze – podobną podjęły m.in. wszystkie firmy, które przedstawiamy obok.

Dlaczego tak się dzieje? Przytoczmy dowcip popularny wśród start–upowców. Rozmawia dwóch młodych przedsiębiorców:

– Sypiam jak niemowlę – mówi jeden z nich.

– Tak dobrze? – pyta drugi.

– Nie – odpowiada rozgoryczony rozmówca. – Budzę się co chwila i płaczę!

Żart ten obrazuje ciężki los młodych firm, które znajdują się dopiero na początku swojej biznesowej drogi. Statystyki pokazują, że średnio 9 na 10 start–upów nie jest w stanie przetrwać dłużej niż trzy lata. Większość znika z rynku już po roku.

– Padamy jak muchy. Nawet jeśli uda się pozyskać finansowanie. Ten biznes jest niezwykle ciężki – przekonuje Michał Mikulski, założyciel start–upu Egzo Tech.

Michał wie, co mówi. Sam stał przed wizją bankructwa. Dziś jego robot Luna do rehabilitacji ruchowej zgarnia jednak nagrodę za nagrodą, a jego samego w ubiegłym roku prestiżowy magazyn branżowy „MIT Technology Review", wydawany przez renomowaną uczelnią Massachusetts Institute of Technology, zakwalifikował do grona największych polskich wizjonerów.

Teraz Mikulski radzi innym innowatorom: idźcie bezpośrednio do klientów. – Dopóki tego nie zrobicie, każdy biznes jest tylko pomysłem, a każda technologia – nieistotna. Kluczowy jest rynek – podkreśla.

Mówiąc językiem ekonomistów: niezbędne jest uzyskanie skali. To oznacza, że swój biznes start–upy powinny projektować nie tylko lokalnie czy nawet na rynek ogólnokrajowy, ale szerzej. „Projekt już na wstępie nie powinien mieć żadnych ograniczeń dla ekspansji globalnej" – tak mogłoby brzmieć podstawowe hasło z?podręcznika młodego przedsiębiorcy.

Z tym jednak Polacy najwyraźniej mają problem. To dlatego spektakularne sukcesy osiągane za granicą przez rodzime start–upy wciąż należą do rzadkości. Tomasz Czechowicz, prezes MCI Capital, jednego z najbardziej aktywnych w naszym kraju funduszy venture capital, twierdzi, że cierpią one na „klątwę 38 mln". Chodzi tu oczywiście o liczbę ludności. – Przedsiębiorcy zadowalają się obecnością na naszym rynku, który daje iluzję dużego. Ale to tylko złudzenie – uważa. – Robią błąd.

Dlatego – paradoksalnie – start–upy z małych krajów mają większe szanse na międzynarodowy sukces. – Firmy np. z Estonii i Szwecji są zmuszone od razu myśleć o ekspansji – mówi Czechowicz.

Co gorsza, Polacy nie tylko kurczowo trzymają się lokalnego rynku, ale nie dopuszczają do niego innowatorów z zagranicy. Albo oni się do nas nie garną, co na jedno wychodzi: z opublikowanego niedawno przez German Startup Association raportu o europejskich start–upach („European Startup Monitor") wynika, że aż 95 proc. założycieli tego typu firm w naszym kraju to polscy obywatele. Jest to aż trzykrotnie większy odsetek niż w innych państwach UE. Taka „izolacja" od świata to kolejny problem rodzimej sceny start–upowej, który nie pozwala uwolnić tkwiących w tej branży możliwości. – Pluralizm kulturowy przynosi większy potencjał innowacyjności i produktywności – zauważa Eliza Kruczkowska, kierująca fundacją Startup Poland.

Rodzimą branżę ogranicza też nieprzyjazny klimat prawny i wszechobecna biurokracja. – Aby dostać dofinansowanie na nasz projekt w Polsce, musieliśmy skompletować sześć segregatorów dokumentów – wspomina Beata Paszek–Sobolewska, prezes toruńskiego start–upu Torqway, który stworzył dwukołowy pojazd, konkurenta dla Segwaya. Jak wspomina, nawet pozyskując grant bezpośrednio ze zbiurokratyzowanej Brukseli, Torqway miał mniej pracy. – Wystarczyło parę załączników – dodaje Paszek–Sobolewska.

Przemysław Kuśmierek, szef Migam, jednego z najbardziej rozpoznawalnych na świecie polskich start–upów, który dofinansował sam Richard Branson, twórca Virgin Group, podkreśla, że aby skutecznie działać na rynku brytyjskim, musiał założyć spółkę w Anglii. – Inaczej nie chcieli z nami współpracować. Polska nie jest bowiem za granicą postrzegana jako kraj sprzyjający przedsiębiorcom. Albo się to zmieni i przepisy staną się bardziej przyjazne, albo trzeba będzie uciekać, bo nawet Branson nie pomoże – żartuje.

– Jedną z pierwszych barier, które napotykają firmy, zwłaszcza te w bardzo wczesnych fazach rozwoju, jest brak finansowania. Dlatego tak ważna jest odpowiednia podaż kapitału zarówno publicznego, jak i prywatnego. Przedsiębiorca powinien mieć możliwość wyboru z portfolio instrumentów optymalnego dla siebie rozwiązania – ocenia Katarzyna Walczyk–Matuszyk, wicedyrektor w Krajowym Punkcie Kontaktowym Programów Badawczych UE. Michał Rubaszek, ekspert Instytutu Ekonomicznego NBP, również uważa, że na rynku jest za mało funduszy VC, które mogłyby finansować ryzykowne inwestycje.

Mamy więc zaklęty krąg. Z jednej strony „klątwa 38 mln" i brak międzynarodowej burzy mózgów prowadzą do koncentracji start–upów na rynku wewnętrznym, z drugiej – niesprzyjające innowacjom otoczenie w naszym kraju hamuje tkwiący tu potencjał.

Jak się z tego wyrwać? Jednym ze sposobów okazuje się rozpoczęcie biznesu od ekspansji zagranicznej lub w ogóle stworzenie od podstaw spółki na obczyźnie. W ten sposób kolejnym przedsiębiorcom udaje się dziś powtórzyć globalny sukces takich polskich start–upów, jak giełdowy LiveChat, którego wartość rynkowa przekroczyła już 1 mld zł (spółka rozwija usługi wspierające sprzedaż i?obsługę klientów w modelu SaaS), SALESmanago (platforma automatyzacji marketingu m.in. dla branży e–commerce, w którą zainwestował znany biznesmen Rafał Brzoska), UXPin (stworzył narzędzie dla projektujących aplikacje mobilne i internetowe, z którego korzystają m.in. Adidas, Microsoft czy RedBull), a także Brainly (w Polsce znany bardziej jako Zadane.pl – portal pomocny przy nauce i odrabianiu prac domowych) czy Estimote (twórca beaconów – małych, bezprzewodowych nadajników, komunikujących się ze smartfonami).

Jednym z przykładów jest Explain Everything. Piotr Śliwiński i Bartosz Gonczarek nad aplikacją, która jest de facto wirtualną tablicą do tworzenia animacji, pracowali od 2008 r. Wrocławianie w ogóle nie myśleli o naszym kraju jako potencjalnym rynku zbytu. Dlatego odpalili go w USA. Amerykańscy nauczyciele pokochali to rozwiązanie. Od tego czasu po aplikację sięgnęli też m.in. belfrzy z Kanady, W. Brytanii, Danii, a nawet Australii, gdzie Explain Everything dostępny jest na 80 proc. iPadów używanych w szkołach. Dlaczego wybrali od razu zagranicę? Jak tłumaczy Piotr Śliwiński, w polskich szkołach wciąż brakuje dostępu do nowoczesnych technologii, a urządzenia mobilne dzieciom i młodzieży służą raczej do rozrywki niż edukacji. Również nauczyciele są mniej chętni do wykorzystywania nowinek w procesie nauczania.

Na Australię postawiła jedna z najbardziej rozpoznawalnych osób z rodzimej sceny start–upowej – przedsiębiorca i anioł biznesu Rafał Han. Jego spółka Silvair tworzy inteligentne oświetlenie. Wkrótce pierwsze wdrożenie – w biurowcu w Melbourne. A w planach na jesień: pilotaż w szwajcarskich drogeriach. – Padło na Australię, bo stamtąd pochodzi nasz partner Organic Response, z którym wdrażamy rozwiązanie do biurowców – tłumaczy Marek Wierzbicki, jeden z menedżerów Silvair.

Znany nam już Waldemar Ariel Gala, pomysłodawca innowacyjnego biznesu Desk.Works, zaczął go poza Polską, bo – jak tłumaczy – na Zachodzie tzw. branża coworkingowa jest znacznie bardziej rozwinięta. – W?Polsce coworking wciąż nie jest popularny. Mało tego, nie wszyscy mają świadomość, o?co w tym tak naprawdę chodzi. A na Zachodzie taki sposób pracy już się przyjął. Tam znacznie więcej osób decyduje się pracować na odległość, prowadzić swój własny start–up lub mały biznes. Te osoby nie chcą zamykać się w domu, potrzebują przede wszystkim przestrzeni do pracy, ale także społeczności – wyjaśnia.

W?tej chwili na świecie istnieje ponad 10 tys. tzw. coworkingów – miejsc do pracy w wynajętym pomieszczeniu, wykorzystywanych głównie przez wolnych strzelców. Rozwiązują one problem, który występuje w centrach dużych miast, gdzie często nie ma małych biur lub są zbyt drogie, a w efekcie freelancer jest skazany na pracę w kawiarni. – W Polsce, nawet jeśli ktoś wykonuje wolny zawód czy prowadzi mały biznes, preferuje pracę w domu – dodaje Gala.

Wg niego dzięki wyskalowanemu biznesowi wycena spółki ma szansę bardzo szybko rosnąć. A ostatnio, jak opowiada Gala, do Desk.Works zgłosił się inwestor. Położył na stole prawie 22 mln dol. Twórca firmy odmówił. Twierdzi, że sprzedaż spółki w tym momencie to jak wyjście z dobrej imprezy o godz. 22.

Podobnych projektów, których autorzy skaczą na głębokie wody oceanu globalnego biznesu, zamiast koncentrować się na raczkowaniu po rodzimym podwórku, przybywa. Cały portfel start–upów, które zaczynają właśnie od międzynarodowej ekspansji, ma fundusz Black Pearls VC. – Quantum Lab, Brick Biometry, Rebel Module Global – wylicza jednym tchem Marcin Popiel z Black Pearls.

Ten ostatni start–up to producent innowacyjnych, energooszczędnych i pasywnych budynków modułowych. Pierwszy taki dom postawił już w Niemczech. Kolejne będą w Szwecji, Polsce i Austrii.

Quantum Lab opracował z kolei rozwiązanie pozwalające odczytywać, na podstawie obrazu twarzy i analizy mimiki, emocje konsumentów w handlu detalicznym. Pierwszym jego klientem została sieć amerykańskich fast foodów Costa Vida. I to właśnie za oceanem spółka widzi docelowy rynek dla swoich usług.

Na kraje Trzeciego Świata stawia zaś Brick Biometry. Tomasz Błasiak, konsultant ONZ i doświadczony menedżer z ponad 40–letnim stażem w zarządzaniu dużymi projektami IT, realizuje program „Brick", którego celem jest stworzenie urządzenia z zaawansowanymi systemami biometrycznymi, do prowadzenia lokalnej rejestracji ludności i wydawania dokumentów tożsamości.

Dzięki takim start–upom może uda się przerwać ów zaklęty krąg i Polska dorobi się młodej firmy o globalnym zasięgu – takiej jak Skype czy Uber. Kaja Prystupa–Rządca, dr nauk o zarządzaniu w Akademii Leona Koźmińskiego, nie ma wątpliwości, że „ucieczka" innowatorów za granicę to w długim okresie zjawisko korzystne dla naszej gospodarki (choć pozornie jest odwrotnie). – Polska nie jest uznawana za gospodarkę innowacyjną. Obecność naszych start–upów na arenie międzynarodowej jest więc niezmiernie istotna z punktu widzenia budowania wizerunku kraju, w którym powstają innowacje, a także wysokiej jakości produkty i usługi – mówi. – Ponadto, rozwój polskich start–upów poza granicami jest korzystny z perspektywy dyfuzji wiedzy. W ten sposób pracownicy zatrudnieni w start–upach mogą się uczyć od mentorów zagranicznych. I nie chodzi o samą wiedzę techniczną, lecz również o metody zarządzania – przekonuje.

Ale powodów „uciekania" start–upów za granicę jest więcej. Poza Polską firmy mają dostęp do finansowania przez zagranicznych inwestorów, którzy dysponują większymi funduszami niż krajowi. Prystupa–Rządca przypomina, że do tego dochodzą możliwości finansowania przez crowdfunding, a jednym z kluczowych wymogów wejścia na Kickstarter – największą amerykańską platformę finansowania społecznościowego – jest rejestracja firmy na terenie USA.