Kiedy radny traci swój mandat

Wykonywanie przez radnego działalności z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy może być podstawą do wygaśnięcia jego mandatu.

Publikacja: 06.12.2016 05:30

Sesja rady gminy

Sesja rady gminy

Foto: Fotorzepa, Robert Gardziński

Radni są przedstawicielami społeczeństwa w radach na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego. Mandat, który wykonują charakteryzuje się trzema cechami, generalnością, niezależnością oraz nieodwołalnością. Generalny charakter mandatu polega na tym, że radny reprezentuje nie tylko swoich przedstawicieli, ale cały naród. Niezależność oznacza, że radny może działać bez uwzględniania opinii wyborców. Nieodwołalność, jako najważniejsza cecha z punktu widzenia wygaśnięcia mandatu, polega na tym, że wyborcy nie mogą odwołać przedstawiciela przed upływem kadencji. Oznacza to, że zasadą jest, iż osoba, która została wybrana na radnego, pełni tę funkcję przez cztery lata.

Wyjątki od zasady

Prawodawca przewidział jednak, że w niektórych sytuacjach możliwe będzie wygaszenie mandatu radnego przed upływem kadencji. Zgodnie z art. 383 ustawy z 5 stycznia 2011 roku – Kodeks wyborczy, radny może utracić swój mandat w przypadku:

- śmierci,

- utraty prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów,

- odmowy złożenia ślubowania,

- pisemnego zrzeczenia się mandatu,

- naruszenia ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności,

- wyboru na wójta,

- niezłożenia w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o swoim stanie majątkowym.

Warto podkreślić, że chociaż art. 383 Kodeksu wyborczego wprost wskazuje przypadki, w których dochodzi do wygaśnięcia mandatu radnego, to jednak przepis ten nie stanowi o wszystkich przypadkach, w których dochodzi do wygaśnięcia mandatu. W doktrynie zwraca się uwagę, że wygaśniecie mandatu możliwe jest również w przypadku: rozwiązania rady przez Sejm, rozwiązania rady w wyniku referendum, rozwiązania rady gminy w następstwie zmian dokonanych w podziale terytorialnym państwa (tak. np. B. Banaszak, Kodeks wyborczy. Komentarz., s. 563-564).

Pomijając nawet dodatkowe okoliczności, pozwalające na wygaszenie mandatu radnego, można odnieść wrażenie, że w niektórych sytuacjach, kiedy koniecznym byłoby wygaszenie mandatu radnego (np. gdy radny unika udziału w sesjach rady), nie ma prawnych możliwości, które pozwalałaby na takie działania.

Naruszenie zakazu

Kwestie dotyczące wygaśnięcia mandatu radnego w przypadku śmierci, utraty prawa wybieralności, odmowy złożenia ślubowania, zrzeczenia się mandatu, wyboru na wójta, czy też niezłożenia oświadczenia o stanie majątkowym nie wymagają raczej większego omówienia. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku wygaśnięcia mandatu z uwagi na naruszenie ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności. Przesłanka ta budzi najwięcej wątpliwości, w związku z czym warto poświęcić jej trochę uwagi.

Przepisem szczególnym, który uzasadnia wygaszenie mandatu radnego z uwagi na naruszenie zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności jest ustawa z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (dalej, u.s.g.).

Z sytuacjami uzasadniającymi wygaszenie mandatu będziemy mieli do czynienia w przypadku,

- powierzenia przez wójta radnemu gminy, w której radny uzyskał mandat, wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej (art. 24d u.s.g.),

- podejmowania dodatkowych zajęć oraz przyjmowania darowizn, które mogą podważać zaufanie wyborców (art. 24e u.s.g.),

- prowadzenia przez radnego działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami przy wykorzystaniu mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat (art. 24f ust. 1 u.s.g.),

- wykonywania funkcji w spółkach z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców (art. 24f ust. 2 u.s.g.)

- członkostwa w ogranie jednostki samorządu terytorialnego, w gminie w której radny uzyskał mandat (art. 27 pkt 2 u.s.g.),

- posiadania pakietu większego niż 10 proc. udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców (art. 24f ust. 5 u.s.g.).

Spór w doktrynie

Warto zasygnalizować, że w doktrynie panuje spór, czy z naruszeniem art. 24d u.s.g. wiąże się sankcja w postaci wygaśnięcia mandatu. Chociaż wojewódzki sąd administracyjny w jednym z wyroków uznał, że naruszenie art. 24d u.s.g. nie skutkuje wygaśnięciem mandatu (wyrok WSA w Olsztynie z 15 stycznia 2008 roku, sygn. akt II SA/Ol 1027/07, LEX nr 462655), to jednak ten wyrok jest kontrowersyjny.

Dla części osób przekonujące jest stanowisko zaprezentowane przez NSA, zgodnie z którym sankcja wygaśnięcia mandatu jest zbyt poważna, w związku z czym nie można jej domniemywać (wyrok NSA z 2 września 2014 roku, sygn. akt II OSK 1654/14, Legalis nr 1187663). Dlatego też ustawodawca powinien podjąć działania, które doprowadzą do jednoznacznego uregulowania tej kwestii wygaśnięcia mandatu radnego w przypadku, gdy wójt zawrze z radnym umowę cywilnoprawną.

Trzy miesiące od złożenia ślubowania

Zakaz wykonywania działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia obejmuje nie tylko prowadzenie tej działalności, ale również zarządzanie taką działalnością, bycie jej przedstawicielem oraz pełnomocnikiem.

Z uwagi na to, że zakaz wykonywania działalności z wykorzystaniem mienia komunalnego ma przede wszystkim służyć prewencji antykorupcyjnej, dotyczy on zarówno działalności, którą radny rozpoczyna po uzyskaniu mandatu, jak również działalność prowadzonej przez radnego przed uzyskaniem mandatu. W takim wypadku, jeżeli radny nie chce, aby jego mandat został wygaszony, zobowiązany jest do zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia ślubowania.

Warto zwrócić uwagę, że wspomniany zakaz wykonywania działalności z wykorzystaniem mienia komunalnego nie obejmuje małżonka radnego. Chociaż z uwagi na fakt, że prawodawca wprost zakazuje radnym i ich małżonkom pełnienia funkcji w spółkach z udziałem gminnych osób prawnych, można mieć wątpliwości, czy taka była intencja prawodawcy. Nie sposób jednak odmówić słuszności stanowisku zaprezentowanym przez WSA we Wrocławiu, który uznał, że zakaz ten adresowany jest wyłącznie do radnego, akcentując przy tym, że przepisy ograniczające swobodę działalności gospodarczej należy interpretować zawężająco (Wyrok WSA we Wrocławiu z 25 kwietnia 2012 roku, sygn. akt III SA/Wr 66/12, Lex nr 1165462).

Definicje ustawowe

Powyżej wspomnianym mieniem komunalnym, zgodnie z art. 43 u.s.g. jest własność oraz inne prawa majątkowe, które należą do gminy, a także mienie, które należy do innych gminnych osób prawnych. Zgodnie z poglądem wyrażonym przez NSA w wyroku z 18 lipca 2013 roku, do majątku komunalnego zalicza się również majątek spółki, w której gmina ma 100 proc. udziałów (wyrok NSA z 18 lipca 2013 roku, sygn. akt II OSK 1401/13, LEX nr 1504911).

Natomiast wykorzystaniem mienia, zgodnie z wyrokiem wydanym przez WSA w Gorzowie, „nie jest sam fakt władania składnikiem majątkowym (np. nieruchomością) gminy, ale rzeczywiste wykorzystywanie go lub realna możliwość takiego wykorzystania do prowadzonej działalności gospodarczej, zgodnie z jego przeznaczeniem" (WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 13 grudnia 2007 roku, sygn. akt II SA/Go 691/07, Legalis nr 165102).

Wygaśnięcie mandatu w przypadku wykonywania działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy stwierdzane jest przez radę gminy w drodze uchwały. Gmina ma obowiązek podjąć uchwałę w terminie jednego miesiąca od dnia, w którym wystąpiła przyczyna wygaśnięcia mandatu. Zanim uchwała zostanie podjęta radnemu przysługuje prawo do złożenia wyjaśnień. Uchwałę w sprawie wygaśnięcia mandatu doręcza się komisarzowi wyborczemu, wojewodzie oraz zainteresowanemu radnemu. Radnemu przysługuje prawo zaskarżenia uchwały o wygaśnięciu mandatu do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

podstawa prawna: Ustawa z 5 stycznia 2011 roku – Kodeks wyborczy (DzU nr 21, poz. 112 ze zm.)

podstawa prawna: Ustawa z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2016, poz. 446 ze zm.).

Sądy o prowadzeniu działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego

Na ogół sądy administracyjne podchodzą bardzo rygorystycznie do kwestii wykorzystywania mienia komunalnego gminy, w której radny sprawuje mandat. Z drugiej strony, każda sytuacja musi być analizowana indywidualnie, co doskonale obrazują poniższe przykłady.

- Przedmiotem badania sądu była kwestia, czy przyjęcie pełnomocnictwa procesowego od spółki komunalnej przez radnego, który jest adwokatem, stanowi naruszenie art. 24f ust. 1 u.s.g. Sąd uznał, że w takiej sytuacji mamy do czynienia z pełnomocnikiem prowadzącym działalność gospodarczą z wykorzystywaniem mienia komunalnego i naruszeniem zakazu łączenia mandatu radnego z prowadzenia przez radnego działalności gospodarczej na własny rachunek przy wykorzystaniu mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat

(wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 10 stycznia 2013 roku, sygn. akt II OSK 2896/13, LEX nr 1254207).

- Sąd badał, czy łączenie mandatu radnego z pełnieniem funkcji dyrektora banku, który zajmuje się obsługą finansową jednostki samorządu terytorialnego, będzie stanowiło naruszenie art. 24f ust. 1 u.s.g. Sąd przychylił się do stanowiska, że w takim przypadku należy mówić o prowadzeniu działalności z wykorzystaniem mienia komunalnego, a tym samym radny celem zachowania mandatu powinien zrezygnować z funkcji dyrektora banku

(wyrok NSA z 6 lipca 2010 roku, sygn. akt II OSK 877/10, LEX nr 597926).

- Naczelny Sąd Administracyjny musiał rozstrzygnąć również, czy z prowadzeniem przez radnego działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy mamy do czynienia w przypadku, gdy radny osiąga korzyści z tytułu działalności polegającej na zarządzaniu nieruchomościami wspólnot mieszkaniowych, a gmina, w której radny sprawuje mandat, jest współwłaścicielem wspólnot mieszkaniowych. Również w tym wypadku sąd uznał, że mamy do czynienia z prowadzeniem działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego, co wyklucza się z pełnieniem funkcji radnego

(wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 września 2012 roku, sygn. akt II OSK 2071/12, LEX nr 1251905).

- Przykładem odmiennego stanowiska sądu jest wyrok WSA w Warszawie. Sąd badał, czy jednorazowa sprzedaż alkoholu przez Stowarzyszenie Ochotniczej Straży Pożarnej w budynku remizy należącym do gminy, podczas imprezy nocnej, z której dochód przeznaczono na cele charytatywne kościoła, mieści się w zakresie prowadzenia przez radnego działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy. WSA uznał, że w takim wypadku nie może być mowy o łamaniu zakazu łączenia mandatu radnego z prowadzeniem działalności, ponieważ incydentalnej sprzedaży nie można utożsamiać z prowadzeniem działalności gospodarczej.

(wyrok WSA w Warszawie z 24 stycznia 2013 roku, sygn. akt II SA/Wa 2089/12, Legalis nr 637170)

Komentarz

Robert Wechman, prawnik, Kancelaria Prawna Piszcz, Norek i Wspólnicy

Zagadnienie wygaśnięcia mandatu radnego, jest niezwykle ważne. Dotyczy nie tylko radnych, ale z uwagi na charakter funkcji, którą pełnią, pośrednio dotyka wszystkich obywateli. W interesie nas wszystkich jest, aby radni, którzy wykonują swoje funkcje, nie kierowali się wyłącznie własnym interesem, ale przede wszystkim dbali o szeroko rozumiany interes publiczny. Chociaż przepisom regulującym kwestie wygaszenia mandatu radnego daleko do ideału (chociażby ze względu na niepełny charakter regulacji), to jednak praktyka orzecznicza pokazuje, że sądy podchodzą do każdej ze spraw indywidualnie. Dokładne przeanalizowanie każdej sprawy zawsze pozwoli na zweryfikowanie, czy doszło do naruszenia ustawowego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat.

Radni są przedstawicielami społeczeństwa w radach na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego. Mandat, który wykonują charakteryzuje się trzema cechami, generalnością, niezależnością oraz nieodwołalnością. Generalny charakter mandatu polega na tym, że radny reprezentuje nie tylko swoich przedstawicieli, ale cały naród. Niezależność oznacza, że radny może działać bez uwzględniania opinii wyborców. Nieodwołalność, jako najważniejsza cecha z punktu widzenia wygaśnięcia mandatu, polega na tym, że wyborcy nie mogą odwołać przedstawiciela przed upływem kadencji. Oznacza to, że zasadą jest, iż osoba, która została wybrana na radnego, pełni tę funkcję przez cztery lata.

Pozostało 94% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Sądy i trybunały
Łukasz Piebiak wraca do sądu. Afera hejterska nadal nierozliczona
Zawody prawnicze
Korneluk uchyla polecenie Święczkowskiego ws. owoców zatrutego drzewa
Konsumenci
UOKiK ukarał dwie znane polskie firmy odzieżowe. "Wełna jedynie na etykiecie"
Zdrowie
Mec. Daniłowicz: Zły stan zdrowia myśliwych nie jest przyczyną wypadków na polowaniach
Materiał Promocyjny
Jak kupić oszczędnościowe obligacje skarbowe? Sposobów jest kilka
Sądy i trybunały
Rośnie lawina skarg kasacyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego