Ale od tej wysepki zdrowego sceptycyzmu ważniejszy jest otaczający ją wzburzony patriotyzmem ocean. Bo to on wówczas decydował. Wbrew dość mylącemu i niezbyt mądremu zwyczajowi historyków, z uporem maniaka dopasowujących do każdej wielkiej, historycznej decyzji nazwisko jakiegoś polityka. Józef Beck miał tamtego decydującego lata dużo mniej do powiedzenia niż chłopcy biegający po ulicach ze specjalnymi wydaniami gazet, najnowszym sprawozdaniem z kolejnych posunięć ministra spraw zagranicznych. Był ostatnim kamykiem u podnóża góry, lawina pędziła już od dawna, bez jego woli i udziału. Czekał cierpliwie na jej wyrok, mógł się co najwyżej zastanawiać, w którą stronę zostanie przez nią porwany.

Bardzo potrzeba nam wszystkim dzisiaj popastwienia się nad bezsilnością Becka. I każdego z tych, którym wydaje się, że podejmują decyzje. Że w chwilach naprawdę decydujących, kiedy rozstrzygają się losy milionów i dekad, wszystko zależy od nich. Ich bajka to polityczna młócka, codzienne zarządzanie, na to się z nimi umówiliśmy. Ale gdy gra zaczyna się toczyć o naprawdę wielką stawkę, decydentem staje się każdy z nas. To nasze fobie i kalkulacje, strach i nadzieja są sznurkami pociągającymi za usta i dłonie polityków. Prawo własności do hańby i wielkości przysługuje zawsze całym wspólnotom. Wielkie wojny i przewroty nowoczesnego świata nie spadały nigdy znienacka. Nie pojawiały się bez zaproszenia. Zabójstwo austriackiego arcyksięcia, Pałac Zimowy, przemówienie Becka – to tylko nasza mnemotechnika. Los jest zawsze kwestią decyzji, a przypadek, konkretne zdarzenie to tylko jeden z jej odprysków.




Tak samo będzie z przełomem, który cały czas gdzieś tam na nas czeka. Zza któregoś zakrętu w końcu się wyłoni. Ale to my idziemy w jego stronę, nie on w naszą. Konieczność to tylko zlepek słusznych intencji i słabości charakterów; pochodna zmian nastrojów i opinii. Nam się tylko wydaje, że trzeba się jej poddać. Wygodniej jest wierzyć, że konieczność wielkiej zmiany jest wypadkową sił i praw fizyki, że nie ulec jej to tak, jakby skoczyć z balkonu, próbując polecieć. Łatwiej zdjąć z siebie tę odpowiedzialność i śledzić rozwój wypadków, zamiast próbować zmienić ich bieg. A jak to zrobić? Recepta jest zawsze ta sama: próbować nie być na bieżąco. Nie przeczytać tak wielu artykułów jak to tylko możliwe, zatkać uszy na opinie jak największej liczby ekspertów i całej reszty proroków konieczności. Bo sedno każdego z tych proroctw jest zawsze to samo: lawina się toczy, a ty nie masz na nic wpływu. Spróbuj tylko polecieć, a wyrżniesz o chodnik.

A może jednak spróbujmy zrobić sobie wakacje od konieczności. Pożyjmy przez kilka tygodni tylko tym, co dotyczy nas samych, a nie losów świata. To jedyne, co można zrobić, żeby je odwrócić. Zachowajmy się jak arystokraci, których głównym zajęciem było zajmowanie się samymi sobą. Bądźmy w te wakacje aktywistami własnych dusz.