Szeroko dyskutowane w ostatnim czasie rządowe plany związane z przebudową polskiej gospodarki, w szczególności związane z budową narodowych czempionów na bazie spółek z udziałem Skarbu Państwa czy też konsolidacją spółek z sektora górniczego, powodują, że w niedługim czasie aktualne w praktyce mogą się okazać problemy interpretacyjne wynikające z niejednoznacznego brzmienia art. 38b ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji (dalej: ustawa). Przepis ten reguluje bowiem skutki szeroko rozumianych transformacji spółek powstałych w drodze komercjalizacji w zakresie uprawnień pracowników do nieodpłatnego nabycia akcji. Warto zatem zwrócić uwagę na kilka najważniejszych problemów, jakie mogą się pojawić.
Zabezpieczenie uprawnień
Analiza art. 38b ustawy prowadzi do oczywistego wniosku, że jego celem jest zabezpieczenie uprawnień pracowników do nieodpłatnego nabycia akcji w spółkach powstałych w wyniku komercjalizacji, także w przypadku połączenia, podziału, przekształcenia lub wniesienia przez Skarb Państwa akcji tych spółek do innej spółki. Na gruncie wskazanego przepisu problematyczne jest jednak ustalenie, w jaki sposób prawo to w praktyce powinno zostać zrealizowane. Wątpliwości interpretacyjne wynikają przede wszystkim z jego lakonicznej redakcji oraz z faktu, że w sposób zbiorczy traktuje on procesy transformacyjne o diametralnie odmiennych skutkach prawnych, posługując się prostym nakazem odpowiedniego stosowania innych przepisów ustawy (art. 38b ust. 1 ustawy).
Połączenie, podział, przekształcenie, aport – akcje której spółki objęte są uprawnieniem pracowników?
Samo brzmienie art. 38b ust. 1 ustawy nie pozwala na jednoznaczne ustalenie, do których akcji pracownik zachowuje prawo w przypadku przeprowadzenia transformacji spółki (połączenia, podziału, przekształcenia, wniesienia akcji spółki aportem). W tym kontekście warto zauważyć, że co do zasady połączenie, podział lub przekształcenie wywołują diametralnie odmienne skutki prawne od wniesienia akcji aportem do innej spółki. W przypadku połączenia, podziału lub przekształcenia z reguły dochodzi bowiem w uproszczeniu do unicestwienia dotychczasowej spółki (odpowiednio spółki przejmowanej, dzielonej lub przekształcanej) i powstania nowej. Wniesienie akcji danej spółki aportem do innej spółki nie wpływa natomiast na jej byt prawny. Zmienia się jedynie właściciel akcji.
Niewątpliwe jest zatem, że w przypadku połączenia, podziału lub przekształcenia pracownik nie może być uprawniony do nieodpłatnego nabycia akcji dotychczasowej spółki, skoro spółka ta po przeprowadzeniu transformacji co do zasady przestaje istnieć. Konsekwentnie na skutek połączenia, podziału lub przekształcenia spółki powstałej w drodze komercjalizacji pracownik traci prawo do nieodpłatnego nabycia akcji tej spółki, a zamiast tego uzyskuje prawo do nabycia akcji spółki powstałej na skutek transformacji.
Wniesienie aportu
Odmiennie natomiast należy traktować przypadek wniesienia akcji apotem do innej spółki (innej niż jednoosobowa spółka Skarbu Państwa – ten szczególny przypadek regulowany jest w ustawie odrębnie przez art. 38b ust. 3). W związku z faktem, że aport akcji spółki nie powoduje unicestwienia tej spółki, lecz jedynie zmianę właściciela akcji, pracownik zachowuje prawo do nieodpłatnego nabycia akcji w dotychczasowej spółce. Wniosek ten potwierdza chociażby art. 38d ust. 1 ustawy. Przepis ten wprowadza bowiem szczególne (alternatywne) uprawnienie dla ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa do zaoferowania uprawnionym pracownikom możliwości wykonania ich prawa do nieodpłatnego nabycia akcji w drodze nabycia akcji innej spółki (do której wnoszone są aportem akcje dotychczasowej spółki). Skoro zatem nabywanie akcji spółki, na której kapitał wnoszone są akcje spółki powstałej w drodze komercjalizacji, jest rozwiązaniem alternatywnym (szczególnym), to potwierdza to, że zasadą jest uprawnienie pracowników do nabycia akcji w spółce powstałej w drodze komercjalizacji (której akcje wnoszone są aportem na kapitał zakładowy innej spółki). Na marginesie warto zauważyć, że do odmiennych (w ocenie autora nietrafnych) wniosków w tym zakresie doszedł SN w wyroku I PK 160/14.
W którym momencie powstaje uprawnienie pracowników do nieodpłatnego nabycia akcji?
Kolejnym doniosłym praktycznie zagadnieniem jest precyzyjne ustalenia momentu, w którym powstaje uprawnienie pracowników do nieodpłatnego nabycia akcji. Art. 38b ust. 1 ustawy odsyła tu do odpowiedniego stosowania art. 38 ust. 2 ustawy. Przepis ten wprowadza natomiast zasadę, zgodnie z którą prawo do nieodpłatnego nabycia akcji powstaje w terminie trzech miesięcy od dnia zbycia pierwszych akcji na zasadach ogólnych.
Ustawa nie rozstrzyga, co należy rozumieć przez „zbycie na zasadach ogólnych". Na gruncie prawa cywilnego zbywalność polega natomiast na możliwości przeniesienia określonego uprawnienia w drodze czynności prawnej na inną osobę.
W przypadku połączenia, podziału lub przekształcenia spółki z reguły dochodzi do unicestwienia akcji spółki dotychczasowej (np. w związku z rozwiązaniem bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego spółki przejmowanej czy też unieważnieniem akcji spółki akcyjnej przekształcanej) oraz wydania akcji spółki będącej następcą prawnym (spółki przejmującej lub spółki przekształconej). Konstrukcyjnie dyskusyjne jest, czy unicestwienie akcji spółki dotychczasowej oraz wydanie akcji spółki będącej następcą prawnym powinno być traktowane jako zbycie akcji na zasadach ogólnych. Dotyczy to w szczególności przypadków, gdy następcą prawnym jest jednoosobowa spółka Skarbu Państwa. W takim bowiem przypadku od strony faktycznej sytuacja pracowników nie ulega jakiejkolwiek zmianie (zarówno przed transformacją, jak i po niej pozostają pracownikami jednoosobowej spółki Skarbu Państwa). Sytuacja komplikuje się natomiast, jeżeli spółką uczestniczącą w transformacji nie jest jednoosobowa spółka Skarbu Państwa (np. spółką przejmującą jest spółka, w której Skarb Państwa posiada 51 proc. akcji). Wówczas bowiem może dojść do sytuacji, gdy na skutek połączenia Skarb Państwa nie będzie już jedynym akcjonariuszem spółki przejmującej, a zatem od strony faktycznej sytuacja ta nie będzie się znacznie różnić od przypadku zbycia akcji przez Skarb Państwa w klasyczny sposób (np. w drodze umowy sprzedaży czy też podwyższenia kapitału zakładowego w spółce dotychczasowej). W takim wypadku istnieje wiele argumentów natury celowościowej, które przemawiają za uznaniem, że transformacja spółki powinna być traktowana jako zbycie akcji na zasadach ogólnych, a tym samym aktywować bieg okresu, w trakcie którego zgodnie z art. 38 ust. 2 ustawy pracownicy uprawnieni będą do nieodpłatnego nabycia akcji. Analogiczne wątpliwości mogą się pojawić w przypadku wniesienia akcji spółki powstałej w drodze komercjalizacji aportem do innej spółki.
Konieczna ingerencja ustawodawcy
Wskazane powyżej kwestie nie wyczerpują katalogu wątpliwości, jakie wiążą się ze stosowaniem przepisów ustawy związanych z szeroko rozumianymi procesami transformacyjnymi spółek, a w szczególności jej art. 38b ust. 1. Wątpliwości związane ze stosowaniem tego przepisu były również kilkakrotnie podnoszone na łamach „Rzeczpospolitej". Pomimo kilkunastoletniej historii ustawy oraz kilkunastu jej nowelizacji, również w zakresie art. 38b, w dalszym ciągu pożądana jest ingerencja ustawodawcy w treść wskazanego przepisu, która doprowadzi do jednoznacznego uregulowania procedury oraz skutków procesów transformacyjnych z udziałem spółek powstałych w drodze komercjalizacji.
Autor jest radcą prawnym w Kancelarii Romanowski i Wspólnicy
