Klasa czy plemię? Sprawdź swoją przynależność

W latach 2011-2013 w Wielkiej Brytanii BBC, wspólnie z akademikami z Londynu i Manchesteru, zrealizowało wielkie i oryginalne metodologicznie badanie „The Great British Class Survey”.  Zrealizowano równolegle tradycyjne, reprezentatywne badanie sondażowe na próbie losowej i masowe, otwarte dla wszystkich, badanie internetowe.

Podobny projekt rozpoczynają w Polsce badacze społeczni z Polskiej Akademii Nauk, a Głównym Partnerem Medialnym jest "Rzeczpospolita"

Wspólne dla projektów brytyjskiego i polskiego jest zainteresowanie strukturą społeczną i dwutorowa metodologia (klasyczny sondaż i badanie w Internecie). Różnic jest jednak więcej niż podobieństw.

Społeczeństwo brytyjskie jest tradycyjnie zainteresowane problematyką klas społecznych, a przekonania o istnieniu, kształcie i znaczeniu podziałów klasowych oraz własnym położeniu w strukturze klasowej są głęboko ugruntowane w kulturze, świadomości i zachowaniach Brytyjczyków.

Czy w Polsce istnieją klasy społeczne?

W Polsce bywa z tym różnie. Wielu nie wierzy w istnienie klas, wielu nie potrafi ich nazwać, wielu z żadnymi klasami, nawet rozumianymi bardzo szeroko, nie identyfikuje się. Do takich wyników prowadzą zarówno badania opinii publicznej jak i projekty badawcze podejmowane w ramach akademickich nauk społecznych odwołujących się do różnych, trudnych do pogodzenia, tradycji teoretycznych i metodologicznych.

W Polsce, inaczej niż w Wielkiej Brytanii, publiczne zainteresowanie zróżnicowaniem klasowym trzeba dopiero systematycznie wzbudzać – przede wszystkim starając się odpowiedzieć na fundamentalne pytanie, czy procesy transformacji po roku 1989 ukształtowały już polskie społeczeństwo w takim stopniu, by można w nim trafnie, rzetelnie i przekonująco dla opinii publicznej nazywać istniejące klasy, podawać ich empiryczne charakterystyki i określać liczebności poszczególnych klas.

Odwołując się do ustalonych brytyjskich tradycji myślenia o klasach, badacze realizujący GBCS przekonująco zdefiniowali i udowodnili istnienie siedmiu klas. Jak jest w Polsce? Jesteśmy przekonani, że nie należy się u nas zaczynać badania klas z gotowym, ulubionym, czy „jedynie słusznym” schematem klas społecznych w głowie. Nie zaczynamy więc od definiowania klas, ale od określenia najważniejszych wymiarów pozycji społecznej, które nakładając się na siebie i krzyżując się między sobą mogą dać asumpt do wnioskowania o istnieniu lub nieistnieniu w Polsce klas społecznych jako koherentnych i zamkniętych środowisk i sieci.

Ulokuj się w społeczeństwie

Prosimy wszystkich o pomoc w badaniu zapraszając wszystkich na stronę situs.pl i do wypełnienia prostej ankiety internetowej, w której każdy internauta będzie mógł sprawdzić, jak sam lokuje się na najważniejszych wymiarach zróżnicowania społecznego.

Te wymiary pozycji społecznej określamy, odpowiednio, jako: materialny, sieciowy, edukacyjny, kulturowy i rynkowy.

Pierwszy opisuje położenie ludzi w kategoriach czystej zamożności, drugi w kategoriach kontaktów i więzi z innymi, trzeci dotyczy wiedzy i umiejętności oraz – co także istotne – posiadanych certyfikatów. Dwa ostatnie odnoszą się odpowiednio do: kompetencji w dziedzinie konsumpcji kultury oraz potencjału awansu na rynku. Łącznie stanowią o wielowymiarowym ulokowaniu każdej jednostki w naszym społeczeństwie.

Zbadaj swój kapitał

Indywidualna wiedza o własnym miejscu w społeczeństwie często okazuje się nierzetelna, albo nie do końca jasna. Sprowadzana jest często do stanu konta i pomija realne możliwości życiowe. Sprawy te są oczywiście powiązane, ale nie tożsame. Dlatego współczesna socjologia przedstawia pozycję nie tylko jako odpowiedź na pytanie: „co masz?”, ale także „co wiesz?”, „kogo znasz?”, a co najważniejsze – „co jesteś w stanie samodzielnie zrobić?”.

Liczą się więc sprawy, które skrajnie przeciwne tradycje intelektualne (od „panekonomisty” Garego Beckera po idola nowej lewicy Pierre’a Bourdieu) określają najczęściej mianem „kapitałów”. Mamy więc kapitał materialny, ludzki, społeczny, kulturowy czyli odpowiednio pieniądze, wiedzę, znajomości i powiązania, czy „wyrobienie” (gusta i kompetencje kulturowe). Ale nie tylko - miejsce w społeczeństwie określa także aktywność – społeczna i polityczna, dostęp do instytucji, pochodzenie, funkcjonowanie psychologiczne czy zdrowie. Są to zasoby, które łącznie wpływają na szeroko rozumiane możliwości życiowe, zwłaszcza dlatego, że podlegają rekonwersji – jeden kapitał można zamienić w inny (np. pieniądze w edukację i odwrotnie).

W naszym badaniu odchodzimy od ulegającego coraz większej inflacji znaczeniowej pojęcia kapitałów (w literaturze wymienia się ich coraz więcej i tworzy wciąż nowe) i wolimy mówić po prostu o ważnych wymiarach pozycji społecznej: materialnym, sieciowym, edukacyjnym, kulturowym i rynkowym.

Klasa czy plemię? Sprawdź swoją przynależność

Ankieta na stronie situs.pl jest okazją do poznania własnego miejsca w społeczeństwie, a jednocześnie dostarcza nam szczegółowej wiedzy o strukturze polskiego społeczeństwa. Czy na podstawie zebranych danych – tych w Internecie i w sondażu na losowej próbie – ujrzymy obraz o wyraźnych segmentach, które możemy określić mianem klas, czy raczej dojdziemy do wniosku, że o klasach społecznych można mówić jedynie w luźnym, metaforycznym sensie?

Na podstawie zebranych informacji spróbujemy zatem odpowiedzieć na pytanie, na ile żyjemy dziś w Polsce w nowoczesnych plemionach odwołujących się do instytucjonalnej wspólnoty losu (podobne wykształcenie, wspólny zawód, wspólne miejsce lub sektor zatrudnienia i wynikający z tego styl życia), a na ile hermetyczność tych „socjologicznych agregatów”, określanych zwykle klasami, rozbijana jest przez różnorodność krzyżujących się porządków społecznych.

Odpowiedzią na to pytanie z przyjemnością podzielimy się z Czytelnikami Rzeczpospolitej.

Tymczasem zachęcamy do wzięcia udziału w naszym masowym badaniu internetowym: wejdźcie na situs.pl.

Ireneusz Sadowski,  prof. dr hab. Bogdan W. Mach