Bywa, że kandydat do pracy próbuje przekonać pracodawcę, że posiadana przez niego karta pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy" uprawnia go do świadczenia pracy na terytorium Polski w każdej firmie. Nie jest to prawdą.

- Czy trudno obecnie zalegalizować pobyt i pracę cudzoziemca w Polsce?

Chcąc zalegalizować pobyt i pracę cudzoziemca w Polsce należy nie tylko dokładnie wypełnić 12-stronicowy urzędowy formularz, ale również zebrać wszystkie wymagane dokumenty. W urzędzie trzeba przedstawić potwierdzenie posiadania ubezpieczenia zdrowotnego oraz miejsca zamieszkania na terenie Polski, jak również źródła stabilnego i regularnego dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania siebie i członków rodziny pozostających na utrzymaniu cudzoziemca. Wprawdzie formularze są w czterech językach (polski, angielski, francuski i rosyjski), ale wypełnia się je po polsku. Również wizyta w urzędzie w celu złożenia wniosku najczęściej odbywa się w naszym języku. Warto zatem zawsze zadbać, aby kandydat do pracy (bo to on składa wniosek o zezwolenie na pobyt i pracę), który nie włada językiem polskim, miał zapewnioną pomoc podczas składania formularzy. Wszelkie opóźnienia wynikłe z niewłaściwego wypełnienia druku czy niedostarczenia odpowiednich dokumentów spowodują ostatecznie późniejsze rozpoczęcie pracy.

- Jak długo czeka się obecnie na zezwolenie na pobyt i pracę?

Legalizacja pobytu i pracy cudzoziemców w Polsce jest procesem nie tylko skomplikowanym pod względem wymogów, jakie muszą być spełnione, ale również obecnie procesem długotrwałym, z uwagi na duże obciążenie urzędów wojewódzkich aplikacjami. Z tego względu procedurę tę należy planować z wyprzedzeniem większym niż wskazywane ustawowo terminy na załatwienie tego typu spraw, tj. miesiąc i dwa miesiące. W praktyce na zezwolenie na pracę zamiast miesiąca czeka się w niektórych województwach aż trzy czy cztery miesiące, a na zezwolenie na pobyt i pracę nawet siedem, osiem miesięcy. Związane jest to z dużą ilością składanych wniosków i brakiem odpowiedniej liczby urzędników, którzy by je rozpatrywali.

Taka sytuacja powoduje duże problemy dla pracodawców, którzy chcą zatrudnić specjalistę spoza granic Unii Europejskiej bez zbędnego wyczekiwania. Rzadko kiedy planuje się zatrudnienie aż z takim wyprzedzeniem, jak np. siedem miesięcy. Problem ten nabrał obecnie na znaczeniu wobec deficytu polskich pracowników posiadających unikatowe kwalifikacje zawodowe.

- Czy istnieją ułatwienia w uzyskaniu zezwolenia na pracę?

Istnieje tzw. procedura oświadczeniowa, która zastępuje zezwolenie na pracę. Oświadczenie rejestruje pracodawca w powiatowym urzędzie pracy właściwym dla miejsca siedziby pracodawcy. Oświadczenie można zarejestrować w ciągu jednego dnia i nie trzeba czekać kilku miesięcy, jak w przypadku zezwoleń. Nie trzeba już wówczas wnioskować o zezwolenie na pracę.

Praca na podstawie zarejestrowanego oświadczenia jest jednak ograniczona czasowo. Łączny okres wykonywania pracy przez cudzoziemca na podstawie oświadczenia nie może przekraczać 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, niezależnie od liczby zarejestrowanych oświadczeń i liczby podmiotów powierzających mu wykonywanie pracy. Warto zatem przed rozpoczęciem procedury upewnić się, ile faktycznie pracownik przepracował w ciągu 12 miesięcy na podstawie oświadczenia u innych pracodawców. W tym celu można go poprosić o przedłożenie kopii poprzednich oświadczeń. Wówczas pracodawca będzie miał pewność, że legalizacja pracy na tej podstawie jest jeszcze możliwa.

Praca na podstawie oświadczenia ma dodatkową zaletę. W przypadku cudzoziemców, którzy w oparciu o ten dokument przepracują trzy miesiące, a których pracodawca chce w dalszym ciągu zatrudniać na tym samym stanowisku, nie trzeba ubiegać się o tzw. test rynku pracy. Ten test to procedura uzyskania informacji na temat sytuacji na lokalnym rynku pracy, potwierdzającej brak możliwości zatrudnienia na dane stanowiska obywatela Polski lub obywatela UE. Informację tę uzyskuje się w państwowym urzędzie pracy, a jej wydanie może urzędowi zająć do 21 dni.

Warto pamiętać, że od 1 stycznia 2018 r. będą wydawane nowe zezwolenia na pracę sezonową. Będzie je wydawał starosta właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi, na okres do 9 miesięcy w roku kalendarzowym.

- Czy każdego cudzoziemca można zatrudnić na podstawie oświadczenia?

Nie. Ta procedura jest adresowana wyłącznie do obywateli 6 państw, tj. Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdawii, Federacji Rosyjskiej oraz Ukrainy. Pracodawca, który będzie chciał zarejestrować oświadczenie dla cudzoziemca podchodzącego z innego państwa niż wymienione, spotka się z odmową rejestracji.

- Co w przypadku, gdy pracodawca będzie chciał dalej, po upływie tych 6 miesięcy, zatrudniać cudzoziemca?

Jeśli przedsiębiorca będzie chciał zatrudniać pracownika po upływie tego okresu, bez robienia przerwy w zatrudnieniu, przed upływem wskazanego okresu 6 miesięcy musi uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy u tego pracodawcy. Może to być jednak problematyczne z uwagi na długie okresy wyczekiwania na rozpatrzenie wniosku o takie zezwolenie. W takiej sytuacji, jeśli pracownik nie uzyska zezwolenia (jest ono wydawane wyłącznie na wniosek cudzoziemca), po upływie tych 6 miesięcy nie będzie mógł świadczyć pracy. Powierzenie w tym okresie pracy cudzoziemcowi będzie nielegalne (tzw. praca na czarno), a pracodawcy może grozić kara grzywny nie niższa niż 3000 zł.

- Co należy zrobić w takiej sytuacji?

Pracownik powinien zaprzestać świadczenia pracy z ostatnim dniem ważności oświadczenia. Podjęcie zatrudnienia będzie możliwe dopiero po otrzymaniu decyzji o zezwoleniu na pobyt i pracę. Formalnie strony nadal będzie łączyła umowa o pracę, jednak wygaśnie obowiązek świadczenia pracy. Zgodnie z art. 88g ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zobowiązanie do wykonywania czynności wynikających z umowy cywilnoprawnej lub obowiązek świadczenia pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wygasają, gdy cudzoziemiec przestał spełniać warunki określone w art. 87, tj. w sytuacji braku ważnego zezwolenia na pracę. Przepis ten wyraźnie wskazuje na wygaśnięcie obowiązku świadczenia pracy w przypadku, gdy cudzoziemiec przestanie spełniać warunki wymagane do podjęcia legalnej pracy w Polsce.

- Czy istnieje możliwość szybszego zalegalizowania pracy cudzoziemców, którzy już legalnie pracują w Polsce?

To zależy, na jakiej podstawie świadczą pracę. Są bowiem sytuacje, gdy pracownicy w ogóle nie potrzebują zezwolenia na pracę. Wymienia je art. 87 przywołanej wyżej ustawy. Do najczęściej spotykanych w praktyce należą przypadki, gdy cudzoziemiec jest obywatelem Unii Europejskiej lub państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nienależącego do Unii Europejskiej, posiada zezwolenie na pobyt stały bądź zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej w Rzeczypospolitej Polskiej, zgodę na pobyt tolerowany w Rzeczypospolitej Polskiej lub posiada ważną Kartę Polaka.

Częściej jednak mamy do czynienia z przypadkami, w których uzyskanie zezwolenia jest konieczne. Wówczas, planując zatrudnienie pracownika, trzeba brać pod uwagę aktualne terminy rozpatrywania wniosków o zezwolenia przez urząd.

Nie ma bowiem możliwości, aby zatrudnić pracownika na podstawie zezwolenia na pobyt i pracę wydanego w związku z pracą u konkurencji. Często spotykam się z sytuacją, gdy kandydaci do pracy próbują przekonywać pracodawców, iż posiadana przez nich karta pobytu (dokument wydawany na podstawie udzielonego zezwolenia na pobyt czasowy) z adnotacją „dostęp do rynku pracy" uprawnia ich do świadczenia pracy na terytorium Polski w każdej firmie. Nie jest to prawdą. Ta karta jest ściśle związana z wydanym zezwoleniem na pobyt w związku ze świadczeniem pracy u konkretnego pracodawcy wskazanego w decyzji. Podjęcie nowej pracy w innej firmie będzie wymagało uzyskania zezwolenia na pracę u kolejnego pracodawcy.

Każdy przypadek zatrudnienia cudzoziemca powinien być wnikliwie przeanalizowany przez pracodawcę. Przedsiębiorcy nie powinni zaprzestawać jedynie na ustnych wyjaśnieniach rekruta, ale przede wszystkim przyjrzeć się posiadanym przez niego dokumentom, a w razie wątpliwości również zasięgnąć porady specjalisty. Niejednokrotnie są to bowiem sprawy bardzo skomplikowane pod względem faktycznym i prawnym. Dodatkowo kwestie legalizacji pobytu czy pracy reguluje kilkanaście aktów prawnych i łatwo pogubić się w gąszczu przepisów. Podjęcie tych działań uchroni pracodawcę przed zarzutem niedołożenia należytej staranności i ewentualną karą grzywny.

- Czy posiadacz Karty Polaka nie musi uzyskiwać żadnych zezwoleń?

Karta Polaka potwierdza przynależność do Narodu Polskiego. Najczęściej jej posiadaniem legitymują się obywatele Ukrainy i Białorusi. Cudzoziemiec, który otrzymał Kartę, jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę. Jednak ten dokument nie zwalnia go z konieczności posiadania ważnego tytułu pobytowego jak wiza czy zezwolenie na pobyt.

Na pracodawcy ciąży również obowiązek sprawdzenia, przed dopuszczeniem do pracy, czy pracownik legalnie przebywa na terenie Polski. Zgodnie z art. 2 i 3 ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany żądać od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto jest zobowiązany do przechowywania przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca kopii ww. dokumentu. W przeciwnym razie grożą mu dotkliwe sankcje wskazane w ww. akcie prawnym, w tym kara ograniczenia wolności.

W praktyce najczęściej posiadacze Karty Polaka, jeszcze będąc za granicą, uzyskują na tej podstawie polską wizę, a po przyjeździe do Polski ubiegają się o zezwolenie na pobyt stały. Nie muszą już wtedy opuszczać terytorium Polski, aby przedłużyć legalność swojego pobytu.

- Czy w przypadku przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę konieczne jest uzyskanie nowego zezwolenia na pracę?

Przejęcie zakładu pracy lub jego części przez innego pracodawcę (jak zmiana siedziby, nazwy lub formy prawnej) – podmiotu powierzającego cudzoziemcowi wykonywanie pracy – nie wymaga wydania nowego zezwolenia na pracę. Istotne jest jednak dokonanie obowiązku informacyjnego. Podmiot powierzający cudzoziemcowi wykonywanie pracy w terminie 7 dni pisemnie powiadamia wojewodę, który wydał zezwolenie na pracę, o fakcie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę.

- Czy możliwe jest czasowe powierzenie cudzoziemcowi innej pracy niż wskazana w zezwoleniu?

W przypadku powierzenia wykonywania innej pracy cudzoziemcom wyłączone jest zastosowanie art. 42 § 4 k.p., który umożliwia czasową (nie dłużej niż przez 3 miesiące w roku) zmianę zadań podwładnemu. W tym przypadku zastosowanie znajduje art. 88f ust. 1b, zgodnie z którym podmiot powierzający cudzoziemcowi wykonywanie pracy może powierzyć mu na okresy łącznie nieprzekraczające 30 dni w roku kalendarzowym wykonywanie pracy o innym charakterze lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę, jeżeli zostały spełnione pozostałe warunki przewidziane w zezwoleniu na pracę oraz wymagania, o których mowa w art. 88d. W takim przypadku uzyskanie zezwolenia na pracę określającego nowe okoliczności nie jest wymagane. Jeżeli jednak pracodawca chciałby powierzyć zmienione zadania na dłuższy czas, konieczne jest wystąpienie po nowe zezwolenie obejmujące zmieniony zakres czynności. ?

Katarzyna Gospodarowicz, radca prawny, partner w Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając (SDZLEGAL SCHINDHELM)