Jukos ostatecznie zwycięski w starciu z Kremlem. Sroga kara, bez znieczulenia

Rosja twierdziła, że powodowie zataili przed sądem informacje o tym, jak w latach 90. przejęli kontrolę nad Jukosem. Według rosyjskich władz prywatyzacja koncernu naftowego została przeprowadzona „nielegalnie”. Warto przypomnieć, że obecnie ten sam „nielegalny” sposób prywatyzacji sprzed 30 lat jest wykorzystywany jako pretekst w zagrabianiu majątków rosyjskich przez Kreml na potrzeby wojny.

Kreml od początku sądowej batalii z Jukosem nie uznał żadnego z sądowych wyroków i nie zapłacił żadnej zasądzonej kary. Odszkodowanie urosło więc o 10 mld dol. W obecnej sytuacji, po napaści Rosji na Ukrainę, sankcjach i zamrożeniu rosyjskich aktywów na Zachodzie, nie jest wykluczone, że o ściągnięcie odszkodowania będzie dużo łatwiej. Zamrożone aktywa należą bowiem do Banku Rosji – a więc do rosyjskiego państwa, które winne jest akcjonariuszom Jukosu 60 mld dol. A zegar tyka dalej.

Jukos kontra Władimir Putin

W 2003 r. Kreml rozpoczął niszczenie największej paliwowej wtedy firmy Rosji. Michaił Chodorkowski, główny udziałowiec i prezes Jukosu, kontrolował 20 proc. rynku paliw w Rosji. Miał najbogatsze złoża kopalin, sieć stacji benzynowych, magazyny, terminale itp. Putin zobaczył w nim wroga, kiedy biznesmen zaangażował się w politykę i zamierzał kandydować na prezydenta Rosji. Pod zarzutem niezapłacenia podatków na gigantyczną kwotę Chodorkowski i jego zastępca Płaton Lebiediew trafili do więzienia, a potem kolejnymi wyrokami podporządkowanego Kremlowi sądu – do kolonii karnej, gdzie spędzili w sumie 9 lat. Majątek Jukosu przejęła mało wtedy znacząca firma państwowa –Rosnieft. Dziś to największy rosyjski koncern paliwowy.

Po uwolnieniu Chodorkowski w 2005 r. i zamieszkał w Szwajcarii. Swoje udziały w Jukos sprzedał spółce Grupa Menatep Ltd (GML) zarejestrowanej na Gibraltarze. Reprezentuje ona posiadaczy kontrolnego pakietu akcji Jukos (70 proc.). W 2005 r. GLM pozwała władze rosyjskie przed międzynarodowy arbitraż w Hadze o złamanie 45 artykułu Karty Energetycznej. Artykuł chroni inwestorów przed wywłaszczeniem ich aktywów przez państwo. Rosja kartę podpisała, ale do dziś nie ratyfikowała. W 2014 r. haskich sąd uznał, że Rosja złamała postanowienia Karty Energetycznej i faktycznie przyznał, że Jukos został przez rosyjskie władze wywłaszczony. Michaił Chodorkowski podkreślał, że nie angażował się w sądową walkę, bo swoje udziały sprzedał. W czerwcu 2015 roku kilka rosyjskich aktywów – w tym placówek dyplomatycznych, banków, a nawet Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej – zostało zamrożonych w Belgii i Francji zgodnie z orzeczeniem sądu. Jednak rok później Sąd Okręgowy w Hadze uchylił wyrok arbitrażowy, a następnie w 2020 roku Sąd Apelacyjny w Hadze ponownie nakazał Rosji zapłatę 50 mld dolarów.