To, co się działo w ostatnich dwóch tygodniach, to były tylko chwilowe emocje?

Tomasz Żukowski, socjolog i politolog z IPS UW, doradca prezydenta Lecha Kaczyńskiego:

Oczywiście że nie. To był społeczny stan nadzwyczajny. Powszechny, dojmujący żal, masowe obawy i osamotnienie, wreszcie – wielkie budowanie wspólnoty. To nie były tylko setki tysięcy osób na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, ale także miliony w całym kraju.

Zdecydowana większość ludzi rozmawiała o tym, co się stało, z rodziną i znajomymi, ponad połowa modliła się w domu, prawie połowa wywiesiła biało-czerwoną flagę. Co szósty dorosły Polak wziął udział w uroczystościach, manifestacjach na placach, ulicach swojej miejscowości: to około 5 milionów osób.

Skąd to wiemy?

Z badań przeprowadzonych w zeszły poniedziałek i wtorek (a więc tuż po żałobie) przez OBOP na zamówienie krakowskiego Ośrodka Myśli Politycznej. To dzięki temu pomiarowi wiemy, że poczucie żalu i wspólnoty objęło ponad

90 proc. badanych, a prawie wszyscy Polacy (96 proc.) są dumni z zachowań swych rodaków w ostatnich dniach. To była wielka trauma i wielkie potwierdzanie naszej wspólnoty i jej tożsamości.

Tego, co poeci nazywają „duszą polską”.

Przypomnijmy sobie diagnozę dobrze znaną polskim socjologom. Tożsamość Polaków współtworzą splątane ze sobą patriotyzm, wiara i obywatelskość: specyficzny, zakorzeniony w naszej historii, republikanizm. Stąd i biało-czerwone flagi, i modlitwa, i potrzeba uczestnictwa: dania świadectwa obecnością.

Inaczej niż w czasie poprzednich „wielkich poruszeń” szczególnie mocno uwidoczniło się to, co wcześniej było najsłabsze z kluczowej trójki wspólnotowych identyfikacji: polskie, republikańskie obywatelstwo. Można powiedzieć, że w czasie żałoby – a więc w szczególnych, nadzwyczajnych okolicznościach – potwierdziliśmy równocześnie wszystkie elementy „triady polskości”. Znaczenia tego nie sposób przecenić.

Co z tego wyniknie dla czasu zwyczajnego?

Z tego, co bardzo ważne, mogą wynikać inne, równie ważne, zjawiska. Jakie? Rzecz się właśnie rozstrzyga. Można o tym mówić językiem socjologii, ale chyba lepiej, odwołując się do podstawowych kodów polskiej kultury.

Pierwszy powiedział to Dariusz Karłowicz, przypominając „Dziady” Mickiewicza: lawa wypłynęła. Lawa przeżyć związanych z naszymi podstawowymi tożsamościami. Teraz – co naturalne – ona stygnie: czas żałoby nie może trwać bez końca. Ale tkwiąca w niej wciąż ogromna energia zaczyna naciskać na „skorupę”: instytucje życia publicznego, świat polityki. Ta presja narusza stabilne powiązania i wpływy, społeczne oceny, wizerunki podmiotów życia zbiorowego.

Czekają nas, nieuchronnie, polityczne wstrząsy, tektoniczne ruchy. Jak wielkie? Aby to przewidzieć, musimy uruchomić wyobraźnię i dokładnie się przyglądać pomiarom politycznych sejsmografów. Niektóre rzeczy da się już zauważyć.

Co konkretnie widać?

Kilka rzeczy jest oczywistych. Przede wszystkim jakościowa zmiana wizerunku prezydenta.

Wedle wspomnianych badań OBOP aż 81 proc. Polaków uważa dziś, że Lech Kaczyński dobrze wypełniał swe obowiązki.

Drugi nowy, ważny proces to powszechna krytyka mediów głównego nurtu. Aż dwie trzecie wszystkich pytanych (68 proc.) uważa, że prezydent był niesprawiedliwie atakowany przez dziennikarzy, media.

Przypomnę, że w Krakowie podczas uroczystości pogrzebowych pary prezydenckiej ludzie wymusili wyłączenie wielkiego telebimu TVN stojącego na Rynku.

Zamiast wirtualu był real.

Kolejna, istotna zmiana dotyczy stosunku ludzi do państwa i polityki. Ludzie dostrzegli znaczenie państwa. Dostrzegli, że polityka to nie jest telenowela, tylko coś na serio. Coś, gdzie są prawdziwe interesy, prawdziwe łzy, prawdziwa śmierć. Dlatego – przynajmniej przez jakiś czas – nie chcą uczestniczyć w organizowanym przez telesektor inforozrywkowy spektaklu „zabawa politykami”, w którym – ku uciesze rozbawionej publiki – celebryci oklejali naszych, demokratycznie wybranych przedstawicieli etykietami „trendy” i „obciach”.

Ciągle zastrzega pan „przynajmniej na razie, na jakiś czas”.

Bo mówimy o procesach in statu nascendi (w stanie powstawania – red.). Poruszające się pod oddolną presją, naciskiem wciąż gorącej „lawy” elementy „skorupy”, czyli sieci instytucji, mogą ułożyć się inaczej niż dotąd, mogą jednak także – po rozładowaniu i skanalizowaniu ludzkiej energii – wrócić na stare miejsca.

Czy przebieg kampanii prezydenckiej wyjaśni w jakimś stopniu, na ile trwałe będą skutki tej „stygnącej lawy”?

Oczywiście. Dowiemy się przede wszystkim, czy utrwali  podział na dwa dominujące obozy polityczne.

To chyba jest akurat oczywiste?

Dziś bardziej niż miesiąc temu. Przypomnę, że jeszcze bardzo niedawno mówiono powszechnie o możliwości zdominowania całej sceny przez jeden obóz. Teraz mamy pierwsze sygnały, że sondażowa przewaga Platformy Obywatelskiej nad Prawem i Sprawiedliwością wyraźnie się zmniejsza.

Dlaczego pierwsze sondaże po tragedii tego nie pokazywały?

Takie zmiany działają z opóźnieniem. Używając metafory z lawą: jej energia stopniowo dociera do kolejnych warstw „skorupy”. Zaczęło się od tego, co najistotniejsze, od tożsamości. Partie w tamtym momencie były mało ważne.

Ale partie stają się ważne, kiedy przychodzi do głosowania.

Patrzmy więc uważnie na wyniki kolejnych sondaży. Obserwujmy jednak także stare i nowe wątki publicznej debaty.

Od kilku dni coraz ważniejsze staje się pytanie, dlaczego do tego doszło, jaka jest przyczyna smoleńskiej tragedii. Najpierw zaczął mówić o tym Internet, teraz – tradycyjne media. Ta sprawa będzie miała swoją dynamikę i może mieć duży wpływ na wybory polityczne. To wiedzą już wszyscy. Wystarczy zajrzeć na internetowe portale i do weekendowych wydań gazet, przypomnieć sobie sobotnie „przyspieszenie” rządu w tej sprawie.