Pojęcie tezy dowodowej jest znane już dziś. Jest elementem wniosku dowodowego. Ze względu na rozbudowane uzasadnienie aktu oskarżenia i samodzielność dowodową sądu – ma znaczenie głównie przy wnioskach dowodowych obrony lub oskarżonego. Pod rządami nowelizacji sytuacja jest inna. Po pierwsze tezy dowodowe stają się głównym źródłem wiedzy o dowodach dołączanych do aktu oskarżenia, ekwiwalentem uzasadnienia skargi. Po drugie są podstawowym źródłem wiedzy dla sądu mającego ocenić zasadność wniosku dowodowego. Po trzecie stają się rodzajem sankcji dla strony, która wystąpiła o przeprowadzenie dowodu, ale nie stawiła się na rozprawie, a sąd – na podstawie art. 167 § 1 zd. 2 kodeksu postępowania karnego – przeprowadza dowód za stronę.
Pozostaje pytanie, w jakim stopniu teza dowodowa ogranicza zakres możliwej eksploatacji dowodu. Skoro nie zmieniają się reguły przesłuchania, można wyobrazić sobie taką sytuację: w swobodnej wypowiedzi rozpoczynającej zeznania świadek wychodzi poza zakres tezy dowodowej, ale jednocześnie ujawnia istotną dla sprawy informację, i to w interesie przeciwnym do interesu strony, która wystąpiła o jego przesłuchanie. W modelu kontradyktoryjnym możliwe są trzy sposoby postępowania.
Można uznać, że zakres eksploatacji dowodu wyznacza teza dowodowa. Część wypowiedzi świadka, która poza nią wykracza, nie może wejść do materiału dowodowego. By tak się stało, druga strona musi złożyć nowy wniosek dowodowy. Po jego pozytywnym rozpatrzeniu część zeznania byłaby zaliczona na poczet dowodu z tego wniosku.
Alternatywą mogłoby być skorzystanie –w wyjątkowych wypadkach – z inicjatywy dowodowej sądu uzasadnianej zasadą prawdy.
Trzecie rozwiązanie zakłada, że teza dowodowa ma znaczenie przy rozpatrzeniu wniosku dowodowego. Po dopuszczeniu dowodu jej rola ulega zmianie – wyznacza potencjalny schemat wykorzystania dowodu, w tym umożliwia sądowi ingerencję porządkową w prowadzone przez stronę przesłuchanie w razie zadawania pytań o sprawy niezwiązane z tezą i wcześniejszą wypowiedzią swobodną strony. Nie stanowi jednak blokady dla zaliczenia szerszej wypowiedzi świadka w części zeznań swobodnych danej osoby. Ten ostatni pogląd wydaje mi się najbardziej trafny.
