Grzegorz Jarzyna Nosferatu - recenzja

Najlepszy egzorcysta nie powstrzyma inwazji ciemnych mocy w filmie i teatrze.

Lada dzień premiera nowego odcinka sagi „Zmierzch" i musicalu „Młody Frankenstein" we wrocławskim Capitolu. Od września na kameralnej scenie Narodowego w „Sprawie" Jarockiego grasuje Lucyfer i miesza w polskiej polityce. W Teatrze Na Woli w „Wyzwoleniu" z wawelskiej krypty wychodzi wampir i namawia nas do życia w duchu martyrologii. Wzorem Adama Mickiewicza, którego najważniejszy bohater Gustaw-Konrad też jest przecież wampirem.

Właśnie od romantyzmu stał się on medium najwybitniejszych twórców, bo to fascynujący typ postaci, poprzez którą można przedstawić wszystkie odcienie horroru ludzkiej egzystencji: ciała, ducha, płci, seksualności, co opisała Maria Janion, matka chrzestna polskiego wampiryzmu, w książce „Wampir. Biografia symboliczna" (2003 r.).

Księżycowa fala

Grzegorz Jarzyna obcował z tą lekturą od dawna, gdy jeszcze nie śniło się filozofom, że szef zbuntowanego TR Warszawa wyreżyseruje w nobliwym Teatrze Narodowym spektakl inspirowany „Draculą" Stokera. Zaczął od „ukąszenia" Jana Englerta, który zagrał w „Teoremacie", pokazując rozpad osobowości człowieka wysoko postawionego. Teraz stworzył z udziałem dyrektora Narodowego wampiryczną symfonię grozy. Połączyła ona zespoły Narodowego i TR z Wolfgangiem Michaelem, gwiazdą wiedeńskiego Burgtheater – w takt niepokojącej muzyki Johna Zorna, guru nowojorskiej awangardy.

Fundamenty świata, który oglądamy w „Nosferatu", są mocno naruszone. Przepych pałacowego salonu w stylu art deco kontrastuje z rozpadającą się podłogą. Skądinąd wiemy, że rzecz dzieje się w kraju katolickim. Pewnie to Polska.

Jacqueline Sobiszewski tak poprowadziła księżycowe światło, by każda scena była rentgenowskim zdjęciem bohaterów dotkniętych depresją i melancholią. Trudno stwierdzić, co jest realnością, a co wykwitem podświadomości, bo w kolejnych sekwencjach ktoś zapada w letarg, śni albo poddawany jest hipnozie.

Polacy pokazani przez Jarzynę produkują duchową pustkę. Naukowiec Reinfield (Lech Łotocki) ze stojącymi dęba włosami, żałosna parodia pewnego siebie Einsteina, mówiąc o przemijaniu i śmiertelności człowieka, wpada w histerię. Zagnieździł się w szklanej pracowni i niczym Faust wzywa Złego, by dał mu szansę poznać tajemnicę szczęścia. Lucy Sandry Korzeniak, aktorki medium, która wcześniej poddała się wampirycznym eksperymentom Krystiana Lupy w spektaklu „Marilyn", gra tu młodą kobietę odrzucającą miłość mężczyzn z jej otoczenia. Pragnie ekscytującej przygody. To na jej i Reinfielda życzenie zjawia się Nosferatu.

Krwawe rany

Wolfgang Michael pokazał wampira, ale i obcego. Z klasą kaleczy nasz język i polskie szyje. To przedstawiciel cywilizacji pozbawionej nadziei. Szuka pożywki w kraju, gdzie „są jeszcze dziewice", czyli naiwni idealiści. Zrywa kobietom krzyżyki z piersi, przekonuje, że nie spotkał Boga od kilkuset lat.

Jego wampiryzm to stan między życiem a śmiercią. Duchowo jest martwy, co mówi się przecież o ludziach Zachodu. Tak jak o Polakach, że szukają wyzwolenia z obyczajowego gorsetu ograniczającego ich cielesność.

Wampiryczne seanse, które odbywają Nosferatu i Lucy, mają podtekst seksualny, choroby wenerycznej i AIDS. W trickowych scenach materializują się narkotyczne wizje: wampir i jego ofiara niczym diabeł i anioł lecą pośród zielonych krzewów wyrastających w powietrzu.

Jarzyna zrealizował w teatrze hipnotyzujący film. Czujemy, jak przepływa przez naszą świadomość każda cząsteczka długich minut ciszy. Zabiera nas strumień muzyki, obrazów, kolorów, szelestu ubrań Lucy. Absorbują jej nagość i zmysłowość. Nosferatu objawia się na początku niematerialnie – w postaci pożądliwego westchnienia i firan falujących na wietrze. Wprowadzeni w letarg zaczynamy rozumieć wampira, dla którego czas stanął w miejscu. Z nerwowego napięcia wyzwala śmiech, bo Jarzyna nie unika pastiszu. Bawi się w cyrk nadrealności. Wampir hipnotyzuje Lucy i unosi ją nad ziemią. Katarzyna Warnke (Mina) w czasie hipnozy wygląda jak Sharon Stone w „Nagim instynkcie".