Zbójcy Michała Zadary

– „Zbójcy" są fundamentalnym dziełem literatury europejskiej – mówi „Rz" Michał Zadara. – O ich znaczeniu świadczy choćby fakt, że stali się bezpośrednią inspiracją Adama Mickiewicza do napisania „Dziadów". W części IV Gustaw mówi: „Wszakże lubisz książki świeckie?... Ach, te to, książki zbójeckie!".

Twórca premiery w Narodowym  podkreśla, że najbardziej interesuje go najważniejszy temat nowoczesności, czyli motyw wyobcowania człowieka – z natury, cywilizacji, rodziny, społeczeństwa, systemu ekonomicznego. Właśnie o tym pisał Fryderyk Schiller.

Sentyment ?do przeszłości

Karol Moor (w tej roli zobaczymy Pawła Paprockiego) od wczesnej młodości buntował się przeciwko społeczeństwu. Intryga brata Franciszka sprawiła, że ojciec wyklął Karola, który stał się synem marnotrawnym i szefem bandy.

– W sztuce nie bez znaczenia są liczne odwołania do Biblii i antyku – mówi reżyser. – Przywoływani są Józef i jego bracia, Hektor i Juliusz Cezar. Każdy z nich był świadomy swojej roli i identyfikował się z nią. Tymczasem my, ludzie nowocześni, nie odnajdujemy się w naszych rolach i zawsze jesteśmy trochę obok naszych tożsamości.

Schiller pisał o swoich czasach, że są sentymentalne, bo dominuje w nich tęsknota do minionego świata wartości i czytelnych zasad. Współczesny człowiek odczuwa tęsknotę za innymi czasami, lepszymi, których w rzeczywistości może nigdy nie było.

– Karol czuł się lepszy od wszystkich, dlatego postępował według zasady, że świat, który nie chce być taki, jak on chce, musi zostać zniszczony – opowiada Michał Zadara. – Potem przychodzi czas refleksji. Karol wraca do domu, ale nie może odtworzyć dawnego ładu. Rodzina się rozpadła bezpowrotnie. Schiller, który jest poetą wolności, pokazuje, jaką cenę trzeba za nią zapłacić.

Gang zastępuje społeczeństwo

Zdaniem reżysera najważniejsze w postawie Karola jest to, że nie głosi żadnego programu zmiany ani naprawy świata.

– Zabija i morduje dokładnie tak jak gangi – wyjaśnia. – W pierwszej scenie absolwenci bez perspektyw i drobni przedsiębiorcy zastanawiają się, co świat im może zaoferować. Czekają ich niskie zarobki, nuda, czyli nędzne życie. Nie mają złudzeń, co wybrać. Gang zastępuje im rodzinę, społeczeństwo. Daje poczucie wspólnoty i solidarności.

Jego zdaniem nie ma w „Zbójcach" nikogo, kto zrobiłby coś konstruktywnego. Karol zniszczył wszystko wokół siebie. Jego ojciec nie żyje. Brat się powiesił. Nic z tej historii o zbójeckim społeczeństwie i rozpadzie rodziny nie wynika. Oglądamy wygnanie z raju drogą prowadzącą donikąd. Z nienawiści i agresji nie może nic powstać. Pozostaje czarna dziura.

„Zbójcy" są arcydziełem. Klasyką pośród sztuk akcji i zemsty. Niestety w przekładzie Michała Budzyńskiego brzmią anachronicznie i naiwnie.

– Teatralne fabuły często są naiwne – zauważa Michał Zadara. – W najsłynniejszych dramatach Szekspira, Moliera, Calderona mamy do czynienia z przebierankami, a bliscy sobie ludzie się nie poznają. W barok wpisana jest autoparodia. I tak jest z Schillerem. Liczba nieprawdopodobieństw jest tak duża, że mamy widoczne świadectwo ironii autora, która zakłada twórczy dystans odbiorcy orientującego się, o co chodzi w teatralnej zabawie.