Demokratyczny zamach stanu

W nocy z niedzieli na poniedziałek Artur Mas tryumfował. A przynajmniej takie chciał sprawić wrażenie.

– Mamy zarówno siłę, jak i legitymację do podjęcia planu budowy niepodległego państwa – mówił dotychczasowy premier Katalonii.

Koalicja Junts pel Si (Razem dla Tak), na którą składa się konserwatywna Demokratyczna Konwergencja Katalonii i Republikańska Lewica Katalonii, zdobyła co prawda tylko 62 mandaty w 135-osobowym parlamencie (39 proc. głosów), ale razem z również opowiadającą się za oderwaniem od Hiszpanii skrajnie lewicową partią CUP (dziesięć mandatów) ma przecież absolutną większość.

Tyle że w wyborach, w których wzięła udział rekordowa liczba 77 proc. uprawnionych, tylko 47 proc. oddało głos na partie niepodległościowe.

– Chcieliśmy przeprowadzić referendum, wtedy liczyłyby się głosy. Ale Madryt nam nie pozwolił. A w wyborach ważna jest liczba uzyskanych mandatów, nie głosów – tłumaczy Mas.

Katalońscy nacjonaliści skorzystali na hiszpańskim prawie wyborczym, które faworyzuje okręgi wiejskie, gdzie nastroje niepodległościowe są silniejsze niż w kosmopolitycznej Barcelonie.

Cokolwiek by jednak Mas powiedział, brak poparcia większości Katalończyków dla tak fundamentalnej zmiany, jaką jest budowa niezależnego państwa, będzie teraz kluczowym argumentem zarówno dla Madrytu, jak i Brukseli, aby powstrzymać ambicje zbuntowanej prowincji.

– Nie sądzę, aby w takich warunkach Junts pel Si zaczął wdrażać swój plan budowy niepodległego państwa. Nie może tego robić wbrew większości obywateli – mówi „Rz" Oriol Bartomeus, politolog z Uniwersytetu Barcelony.

Jeszcze parę dni temu Mas zapowiadał, że po wygranych wyborach rozpocznie 18-miesięczny proces budowy instytucji niezależnego państwa, takich jak bank centralny czy dyplomacja. Miałby on zostać zwieńczony ogłoszeniem niepodległości w 2017 r.

Problemy w nacjonalistycznej koalicji zaczęły się zresztą już w poniedziałek. Liderzy CUP ogłosili, że hiszpańskie przestaje obowiązywać na terenie Katalonii, a kraj powinien natychmiast ogłosić niepodległość. Nie zgodzili się także, aby Mas w dalszym ciągu pełnił funkcję premiera prowincji.

Kataloński kryzys to w ogromnym stopniu efekt polityki premiera Hiszpanii Mariano Rajoya, który zasłaniając się zapisami hiszpańskiej konstytucji, odmawiał podjęcia negocjacji z Masem dotyczących już nie tylko niepodległościowego referendum, ale nawet przyznania dodatkowych uprawnień. To zirytowało znaczną część katalońskiego elektoratu i napędziło głosy secesjonistom.

W niedzielę Rajoy zapłacił za to cenę. Jego Partia Ludowa (PP) zdobyła zaledwie 11 mandatów w Katalonii, daleko za nowym populistycznym ugrupowaniem Ciudadanos (25 mandatów), a nawet za skompromitowanymi całkiem niedawno socjalistami (16 mandatów). To bardzo zła wróżba dla obecnej partii rządowej przed grudniowymi wyborami do Kortezów, bo Hiszpanie zapamiętają, że z powodu Rajoya zagrożona jest jedność państwa. Na razie premier zapowiedział, że do powołania nowego rządu w Madrycie tak jak do tej pory nie podejmie negocjacji z Barceloną w sprawie statusu Katalonii.

Ale Bartomeus ostrzega: jeśli także po grudniowych wyborach Madryt nie zgodzi się na ustępstwa wobec Katalończyków, udział zwolenników niepodległości wzrośnie z 47 do 55 proc. W takim przypadku kolejny rząd regionalny, jaki zostanie wyłoniony w 2020 r., rzeczywiście może doprowadzić do zerwania więzi z resztą Hiszpanii.

Katalończycy oczekują, że w nowej wersji konstytucji Madryt uzna ich za „naród", a nie tylko „narodowość", a także poszerzy autonomię fiskalną na wzór tego, co od lat ma Kraj Basków i Nawarra. Na takie rozwiązanie najpewniej nie pójdzie Partia Ludowa, ale gdyby po wyborach rząd utworzyła socjalistyczna PSOE i populistyczna Ciudadanos, ustępstwa ze strony hiszpańskich władz byłyby możliwe.

– Taka reforma wymagałaby jednak przeprowadzenia ogólnonarodowego referendum. A jego powodzenie wcale nie jest pewne – wskazuje Bartomeus. Mechanizm jest przecież prosty: im więcej funduszy z podatków płaconych przez Katalończyków pozostanie w Barcelonie, tym mniej dotacji będzie dla uboższych regionów Hiszpanii, jak Andaluzja czy Estremadura.

Czy Barcelona w lidze będzie jeszcze grała z Realem? >A16

Artur Mas, premier Katalonii

Mas to nie jest polityk formatu Jordiego Pujola. Ojciec nowożytnego katalońskiego nacjonalizmu, choć odszedł w ub. r. z życia publicznego w niesławie skandalu korupcyjnego, miał jednak strategiczną wizję spełnienia aspiracji Katalończyków. Pełniąc przez ćwierć wieku obowiązki premiera najbogatszej hiszpańskiej prowincji, potrafił po trudnych latach dyktatury Franco dojść do kompromisu z Madrytem i wywalczyć szeroką autonomię dla Katalonii.

59-letni Mas działa na krótką metę. Przez wiele lat przeciwnik katalońskiej niezależności, dopiero pięć lat temu ogłosił, że w razie hipotetycznego referendum opowiedziałby się za zerwaniem związków z Hiszpanią. To pozwoliło mu pod koniec 2010 r. stanąć na czele katalońskiego rządu, bo z powodu kryzysu obwinianie Madrytu za wszystkie bolączki stało się w Barcelonie bardzo popularne.

Gdy okazało się, że konserwatywny hiszpański premier Mariano Rajoy nie zgadza się na przeprowadzenie głosowania w sprawie niepodległości Katalonii, to właśnie Mas wpadł na pomysł przekształcenia wyborów regionalnych w plebiscyt dotyczący przyszłości prowincji. Ten liberalny ekonomista, któremu bliskie są poglądy Leszka Balcerowicza, zdecydował się w tym celu na wejście konserwatywnej Demokratycznej Konwergencji Katalonii w koalicję z Republikańską Lewicą Katalonii.