Wakacje z zabytkami. Opolskie i Śląsk

Wraz z Narodowym Instytutem Dziedzictwa w ośmiu odcinkach cyklu „Skarby regionów” pokażemy zabytki, niezwykłe miejsca i tradycje całej Polski. Może się okazać, że prastary kościół, fascynujący zamek piastowskiego księcia albo mistrzowie uprawiający nieznane gdzie indziej rzemiosło są tuż obok naszych urlopowych tras.

Zaczynamy od Opolskiego i Śląska. Zapraszamy!

Śląsk Opolski

Ten region to przede wszystkim różnorodność, bo wiele kultur tworzy wspólne dziedzictwo Śląska Opolskiego. Nieprzypadkowe hasło reklamowe województwa brzmi: „Kwitnące opolskie” – kwiaty w tym regionie nigdy nie wychodzą z mody. Nawet jeden z piękniejszych drewnianych kościołów w Oleśnie zbudowano na planie róży.

Olesno, kościół św. Anny.

Foto: P. Uchorczak

Góra Świętej Anny to najwyższe wzniesienie Masywu Chełmskiego. Wyniosłość ta przyciągała ludzi od pradziejów i była miejscem kultu pogańskiego. W XV w. stała się ośrodkiem wiary chrześcijańskiej. W obrębie ołtarza głównego umieszczono cudowną figurę św. Anny Samotrzeć z XV w. Rejon Góry Świętej Anny od 1988 r. podlega ochronie jako park krajobrazowy. To pomnik historii.

Góra Świętej Annyw Masywie Chełmskim

Na wschodnim krańcu Jeziora Głębinowskiego leży Nysa, stolica księstwa ustanowionego w XIII w. przez Henryka Probusa. Cennym zabytkiem jest pojezuicki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, z którym łączy się kompleks zabudowań konwentu, kolegium Carolinum i gimnazjum. Na uwagę zasługuje też kościół seminaryjny Świętych Piotra i Pawła oraz dawny klasztor bożogrobców. Wszystkie zabytki miasta przerasta znaczeniem fara św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy. To jeden z najbardziej okazałych późnogotyckich kościołów halowych Europy Środkowej.

Nysa, widok zespołu kościoła farnego z lotu ptaka.

Foto: Piotr Sekuła

Paczków to zespół staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji.

Mury Paczkowa należą do najlepiej zachowanych średniowiecznych obwarowań miejskich w Polsce. Unikalnym elementem umocnień jest kościół św. Jana Ewangelisty.

Paczków, kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła.

Foto: S. Mielnik

Most wiszący w Ozimku nad rzeką Mała Panew to najstarszy most żelazny o nośnej konstrukcji łańcuchowej przewieszonej przez żeliwne ażurowe pylony. Wykonany został w latach 1825–1827 jako jedno z pierwszych tego typu rozwiązań konstrukcyjnych na świecie. Posłużył jako wzór przy budowie podobnych przepraw na świecie, np. w Wielkiej Brytanii.

Ozimek, widok mostu od strony huty.

Foto: Joanna Banik

Kościół odpustowy św. Anny w Oleśnie należy do najciekawszych pod względem architektonicznym świątyń drewnianych w Polsce, a także najstarszych ośrodków kultu tej patronki. W prezbiterium znajduje się pień „cudownej sosny”, która – jak mówi tradycja – za wstawiennictwem św. Anny stała się bezpiecznym schronieniem dla dziewczyny ściganej przez zbójców.

Zamek Piastów Śląskich w Brzegu, wzniesiony pierwotnie w XIII w., uznawany jest za jeden z najważniejszych zamków renesansowych tej części Europy. Integralnie związana z zamkiem kaplica św. Jadwigi jest jednym z największych miejsc pochówku Piastów Śląskich. Spoczęło tam 43 przedstawicieli linii legnicko-brzeskiej. Zbiory związane z historią dynastii Piastów Śląskich są obecnie pod opieką Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które od 2005 r. współprowadzi tutejsze Muzeum Piastów Śląskich.

Brzeg, Zamek Piastów Śląskich z lotu ptaka, widok od strony północnej.

Foto: Piotr Sekuła

Pałac w Mosznie położony jest na szlaku komunikacyjnym łączącym Prudnik z Krapkowicami. Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od nazwiska Moschin, rodziny przybyłej do parafii Łącznik w XIV w.

Wieża artyleryjska Fortu Fryderyk Wilhelm znajduje się w dzielnicy portowej Kędzierzyna-Koźla. To pierwsza na świecie realizacja idei francuskiego teoretyka wojskowości Marca René de Montalemberta.

Kedzierzyn Koźle, Fort Fryderyka.

Foto: S. Mielnik

Rozwój przemysłu na Górnym Śląsku przyczynił się do budowy – w latach 1934–1945 – Kanału Górnośląskiego. Ta śródlądowa droga wodna służyła m.in. do transportu urobku z kopalń. W granicach województwa opolskiego znajdują się monumentalne śluzy: „Kłodnica”, „Nowa Wieś” i „Sławięcice”.

Dzieje ratusza w Brzegu sięgają drugiej połowy XIII w. W 1579 r. wieża spłonęła. Ratusz odbudowano w formie renesansowego pałacu miejskiego pod kierunkiem włoskich architektów: Jakuba Parra i Bernarda Niurona. Pochodzący z Lombardii Parr przybył do Polski, aby zmodernizować Zamek Królewski w Warszawie. Tymczasem rajcy brzescy przebili królewską ofertę i w ten sposób powstał jeden z piękniejszych ratuszy w kraju; do dziś zachowała się w nim sala obrad.

Twierdza Nysa to jeden z największych systemów fortyfikacyjnych w Europie. Miasto otoczono fortyfikacjami już pod koniec XVI w., jednak zachowane obiekty pochodzą głównie z okresu przebudowy z lat 1742–1756.

Gotycki zamek Niemodlin został wzniesiony w 1313 r. przez księcia Bolesława Niemodlińskiego z linii opolskich Piastów. Kolejni właściciele, Pucklerowie, a potem Promnitzowie, przekształcili go w renesansową rezydencję wzorowaną na Wawelu.

Niemodlin.

Foto: P. Uchorczak

Mury miejskie Byczyna ciągną się przez ponad 900 m, tworząc owalny kształt. Ich średnia wysokość sięga 6 m, a grubość to ok. 1,5 m. Są tu także dwie wieże bramne: Niemiecka i Polska, oraz Baszta Piaskowa. Ceglane fortyfikacje wznoszono od XIV do XVI stulecia. W 2022 r. dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Ochrona zabytków” rozpoczęły się długo wyczekiwane prace konserwatorskie przy murach miejskich i wieżach oraz baszcie.

Cmentarz żydowski w miejscowości Pokój to jedna z 35 nekropolii wpisanych do rejestru zabytków województwa opolskiego.

Pokój, cmentarz żydowski.

Foto: P. Uchorczak

Wieżę Piastowską w Opolu wzniósł książę Bolko I prawdopodobnie u schyłku XIII w. Podczas niedawnych prac konserwatorskich odkryto na jej ścianach średniowieczne rysunki i inskrypcje, wykonane być może przez strażników zamkowych. Gmach Rejencji Górnośląskiej (obecnie Opolski Urząd Wojewódzki) w Opolu jest symbolem władzy – w tym miejscu już w X w. istniał gród piastowski wchodzący w skład państwa Mieszka I.

Opole, Wieża Piastowska.

Foto: P. Uchorczak

Drewniane kościoły w Krzyżowicach i Obórkach to jedne z ciekawszych świątyń fundacji miejscowych możnowładców – rodziny Panów z Pogorzeli, które leżą na szlaku tzw. Polichromii Brzeskich. Kościół w Krzyżowicach w świetle ostatnich badań jest jednym z najstarszych zabytków architektury drewnianej w Polsce. Jego budowę rozpoczęto w 1327 r.

Obórki.

Foto: S. Mielnik

Do dziedzictwa niematerialnego regionu należy m.in. wysiewanie serc i krzyży na polach w okolicach Strzelec Opolskich oraz kroszonkarstwo opolskie, malowanie pisanek techniką batikową, skubanie pierza, zielarstwo i ziołolecznictwo oraz układanie kwietnych dywanów na procesje Bożego Ciała. Tradycję tę na wniosek ministra kultury w 2021 r. wpisano na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO.

Kroszonkarstwo opolskie

Foto: S. Murzicz

Kroszonkarstwo opolskie.

Foto: S. Murzicz

Śląskie

Obszar województwa śląskiego jest zróżnicowany pod względem zabytków, co wynika z usytuowania na pograniczu regionów. Najstarsze zlokalizowane są w jaskiniach Jury Krakowsko-Częstochowskiej oraz na przedpolu Bramy Morawskiej. Większość zachowanych układów miejskich, ruiny zamków jurajskich czy np. klasztor cystersów w Rudach jest dziedzictwem epoki Piastów. Z wieków nowożytnych pochodzi większość z ponad 60 drewnianych kościołów.

Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach to obiekt wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Pierwsze wiadomości o górnictwie w tym rejonie pochodzą z 1136 r. i dokumentu księcia Władysława Opolskiego z 1247 r. Eksploatacja złóż wiąże się z odkryciem w 1490 r. pokładów bogatej w srebro galeny. Od połowy XVI w. Tarnowskie Góry były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku. Już w latach 80. XVIII w. stosowano tam sprowadzoną z Anglii maszynę parową.

Wyjątkowym pomnikiem historii jest zespół klasztoru oo. Paulinów na Jasnej Górze. Tradycja tego sanktuarium sięga początków istnienia klasztoru paulinów, których w 1382 r. sprowadził Władysław II Opolczyk. Książę podarował im przywieziony z Bełza na Rusi Halickiej cudowny wizerunek Matki Bożej. Pierwsza rozbudowa klasztoru nastąpiła w latach 1460–1463. Zbudowano wówczas kościół oraz kaplicę Cudownego Obrazu Najświętszej Maryi Panny.

Znajdujące się w Katowicach gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny są powiązane z powrotem w 1922 r. części historycznego Górnego Śląska do Polski.

Katowice, widok gmachu Województwa i Sejmu Śląskiego z lotu ptaka.

Foto: Piotr Sekuła

Katowice, widok zespołu katedralnego z lotu ptaka.

Foto: Piotr Sekuła

Osiedle robotnicze Nikiszowiec powstało w latach 1908–1912 dla pracowników kopalni Giesche, a nazwę wzięło od szybu „Nickisch”. Pierwszy blok mieszkalny oddano w 1911 r. Łącznie powstało ok. 1000 mieszkań.

Katowice Nikoszowiec, widok osiedla z lotu ptaka.

Foto: Szymon Łukasik

Katowice Nikoszowiec, Budynek dawnej gospody z charakterystyczną dekoracją mozaikową

Foto: Piotr Sekuła

Powstanie pierwszego zamku w Pszczynie poprzedziło utworzenie przypuszczalnie w XII w. grodu książęcego pośród rozlewisk rzeki Pszczynki. Prawdopodobnie w czasach panowania Heleny Korybutówny, w XV w., w miejscu tym wzniesiono zamek gotycki. Był on wielokrotnie przebudowywany po zniszczeniach w trakcie wojny 30-letniej oraz po pożarach.

Zespół zamkowy w Żywcu stanowił siedzibę najmożniejszych wówczas rodów Komorowskich, Wielowiejskich i Habsburgów.

Drewniany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii w miejscowości Miasteczko Śląskie wybudowano w latach 1666–1667. To jedna z rzymskokatolickich świątyń wznoszonych na Górnym Śląsku w okresie wzrostu tendencji kontrreformacyjnych.

Zespół dawnego opactwa cystersów w Rudach zalicza się do najważniejszych obiektów sakralnych architektury gotyckiej i najcenniejszych dokonań doby baroku na obszarze historycznego Górnego Śląska.

Ewangelicko-augsburski „kościół łaski” – kościół Jezusowy w Cieszynie – należy do świątyń będących świadectwem XVIII-wiecznego odrodzenia protestantyzmu na Górnym Śląsku i w monarchii habsburskiej.

Dom Przedpogrzebowy zwany Małą Synagogą w Gliwicach jest jednym z niewielu ocalałych obiektów dziedzictwa judaistycznego Śląska.

Osiedle robotnicze w Rudzie Śląskiej z lat 1910–1922 powstało na zlecenie magnatów przemysłowych von Ballestrem dla pracowników pobliskich kopalń. W jego skład wchodzą budynki mieszkalne i gospodarcze oraz obiekty użyteczności publicznej.

Położone w północnej części Jury Krakowsko-Częstochowskiej ruiny zamku Olsztyn są pozostałością jednego z najważniejszych średniowiecznych zespołów obronnych dawnej ziemi krakowskiej zabezpieczających granice kraju od strony Śląska.

Obszar Warowny Śląsk to najważniejszy system umocnień obronnych z okresu II Rzeczypospolitej, wznoszony od 1933 do 1939 r. W skład zespołu wchodzi około 200 obiektów.

Budynek historycznej elektrowni Huty Królewskiej w Chorzowie wzniesiono pod koniec XIX w. Całość mieściła siłownię zasilającą hutę w prąd do 1911 r., pobliską kopalnię Król, a także miasto Królewska Huta (dziś Chorzów). W 2021 r. w jej zaadaptowanych pomieszczeniach powstało Muzeum Hutnictwa.

Park w Świerklańcu stanowi pozostałość po zespole pałacowo-parkowym, który do połowy XX w. był własnością magnatów przemysłowych Henckel von Donnersmarcków.

Tradycyjna technika ludwisarska stosowana w ludwisarni Felczyńskich w Taciszowie należy do dziedzictwa niematerialnego Śląska. Tradycje ludwisarskie rodziny Felczyńskich sięgają XIX w.

Letnie kalendarium wydarzeń

Opolskie

15 VIII

I Opolski Etnofestiwal na Zamku w Niemodlinie

Niemodlin

W książęcym zamku Narodowy Instytut Dziedzictwa, który obchodzi 60-lecie misji wraz z gminą Niemodlin i Fundacją opiekującą się zamkiem organizują I Etnofestiwal organizuje imprezą cykliczną promującą dziedzictwo niematerialne regionu opolskiego.

Więcej informacji na stronie internetowej.

29–31 VII

XIII Festiwal Opolskich Smaków

Opole

Festiwal to kulinarne bitwy, wspólne gotowanie, konkursy na najsmaczniejsze dania i najlepsze przepisy. Organizowane są warsztaty m.in. pieczenia chleba, gotowania, stosowania ziół czy carvingu – sztuki rzeźbienia w owocach i warzywach.

Więcej informacji na stronie internetowej.

Śląskie

30 VII – 7 VIII

59. Tydzień Kultury Beskidzkiej

Wisła, Szczyrk, Żywiec, Maków Podhalański, Oświęcim, Istebna, Ujsoły, Jabłonkowo (Zaolzie)

Międzynarodowy festiwal folklorystyczny.

Więcej informacji na stronie internetowej.

12–15 VIII

Dni Koronki Koniakowskiej

Koniaków

Podczas święta koronczarek odbywają się liczne wydarzenia artystyczne, które mają na celu przybliżenie uczestnikom specyfiki koronki koniakowskiej, tradycji góralskich i beskidzkiego folkloru. Zaplanowana jest wystawa ,,Z karpackich hal do Dubaju – reminiscencje EXPO 2020’’, której towarzyszyć będą wielkoformatowe płótna pt. „Sceny pasterskie” autorstwa Antoniego Konarzewskiego.

Więcej informacji na stronie internetowej.

Więcej informacji na temat najciekawszych polskich zabytków znajdziemy na stronie internetowej.