Wójt nie zatrudni żony na stanowisku doradcy

Wielu samorządowców ma problem, czy można w tym samym urzędzie zatrudnić małżonka lub innego krewnego. Czy nie będzie to stanowiło naruszenia obowiązujących przepisów. A jeżeli jest to dopuszczalne, to czy istnieją w tej kwestii jakieś ograniczenia albo dodatkowe obowiązki. Odpowiedzi na te wszystkie pytania zawarte są zarówno w ustawie o pracownikach samorządowych, jak i w samorządowych ustawach ustrojowych: gminnej, powiatowej i wojewódzkiej.

[srodtytul]Co jest zabronione[/srodtytul]

Podstawowe znaczenie ma w tej kwestii przepis art. 26 ustawy z 21 listopada 2008 r. Zgodnie z jego treścią małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli [b]nie mogą być zatrudnieni w jednostkach samorządowych (wymienia je art. 2 ustawy), jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek bezpośredniej podległości.[/b] W tym miejscu warto zaznaczyć, że treść omawianego przepisu jest w zasadzie tożsama z treścią obowiązującego do 31 grudnia 2008 r. art. 6 ustawy z 22 marca 1990 r.

[srodtytul]Bezpośrednia, ale także czasowa[/srodtytul]

Przewidziany w art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych zakaz ma charakter etyczny. Warto przy tym zauważyć, że podobny zakaz występuje również w przepisach ustawy o służbie cywilnej, a dokładnie w jej art. 79. Zaznaczyć również trzeba, że przewidziany w ustawie o pracownikach samorządowych zakaz jest, w stosunku do regulacji przytoczonej powyżej, mniej rygorystyczny. Art. 26 samorządowej pragmatyki służbowej wprowadza bowiem zakaz zatrudniania krewnych i powinowatych jedynie w sytuacji, w której pomiędzy nimi miałby powstać stosunek bezpośredniej podległości służbowej. Natomiast zakaz przewidziany w art. 79 ustawy o służbie cywilnej odnosi się do każdego przypadku podległości służbowej, nawet jeżeli jest ona pośrednia.

Nie ma przy tym znaczenia, czy podległość, o której mowa w art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych, ma charakter stały czy okresowy. [b]Zwrócił już na to uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 8 maja 1992 r.[/b], który co prawda zapadł na podstawie nieobowiązującego już art. 6 ustawy z 22 marca 1990 r., ale – moim zdaniem – nadal zachowuje aktualność.[b] NSA stwierdził w nim, że zakaz, o którym mowa w omawianych przepisach, dotyczy nie tylko permanentnej, lecz nawet okresowej podległości pomiędzy wymienionymi w przepisie osobami (II SA 403/92).[/b]

Podobnie jak pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów zakaz odnosi się jedynie do osób zatrudnionych, a więc takich, z którymi nawiązano stosunek pracy. Nie uwzględnia on natomiast sytuacji, w których jeden z członków rodziny ma status pracownika samorządowego, a drugi funkcję swoją sprawuje honorowo, jest np. nieetatowym członkiem zarządu powiatu czy województwa.

[srodtytul]Określona więź rodzinna[/srodtytul]

Zakaz obejmuje przede wszystkim krewnych i powinowatych. Krewnymi określa się osoby, pomiędzy którymi istnieje więź prawnorodzinna polegająca na pochodzeniu od siebie lub posiadaniu przynajmniej jednego wspólnego przodka. Ta właśnie cecha odróżnia pokrewieństwo od powinowactwa, które ma jedynie prawny charakter.

[ramka][b]Przykład[/b]

Nie ma zatem przeszkód w sytuacji, w której na bezpośrednio podległym stanowisku mąż zatrudni brata albo siostrę swojej żony. Pomiędzy tymi osobami występuje bowiem stosunek powinowactwa drugiego stopnia, czyli nieobjęty zakazem. Mąż nie może zatrudnić jednak dzieci swojej żony, które miała ze swoim byłym mężem (pasierbów). Pomiędzy ojczymem a pasierbem występuje bowiem powinowactwo stopnia pierwszego.[/ramka]

Bliskość pokrewieństwa (powinowactwa) określają jego stopnie. Art. 26 stanowi, że zakaz obejmuje osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie oraz powinowactwa pierwszego stopnia. Pokrewieństwo drugiego stopnia występuje np. pomiędzy dziadkami a wnukami (linia prosta) albo pomiędzy dziećmi a rodzeństwem rodziców (wujem, stryjem). W tej drugiej sytuacji mamy do czynienia z krewnymi linii bocznej. Natomiast powinowatymi pierwszego stopnia będą rodzice żony w stosunku do jej męża (teściowie).

[srodtytul]Zasady rekrutacji[/srodtytul]

Podstawową zasadą zatrudniania lokalnych urzędników jest nabór – otwarty i konkurencyjny. Tak wynika bowiem z treści jej art. 11. Jednocześnie ustawa zawiera definicję wolnego stanowiska urzędniczego, z której wynika, że otwarty i konkurencyjny nabór organizuje się jedynie w sytuacji, w której zgodnie z przepisami ustawy albo w drodze porozumienia nie został przeniesiony pracownik samorządowy danej jednostki lub na które nie został przeniesiony inny pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym posiadający wymagane kwalifikacje. Wolnym stanowiskiem jest również takie, na które nie został przeprowadzony nabór albo na którym mimo przeprowadzonego naboru nie został zatrudniony żaden pracownik. Z kolei art. 20 tej ustawy przewiduje możliwość przeniesienia pracownika samorządowego na wyższe stanowisko (awans wewnętrzny), jeżeli wykazuje on inicjatywę i sumiennie wykonuje swoje obowiązki. Jak zatem widać, ustawa daje pracodawcy wiele możliwości obejścia wymogu przeprowadzania publicznego naboru, dając pierwszeństwo „zatrudnieniu wewnątrz samorządu”. Nie zmienia to jednak faktu, że jeżeli chcemy zatrudnić w urzędzie członka swojej rodziny, to powinno to nastąpić zgodnie z zasadami określonymi w ustawie.

Większe wątpliwości budzi natomiast możliwość zatrudnienia na stanowiskach, na które konkurs nie jest wymagany. Nie chodzi tutaj tylko o stanowiska pomocnicze i obsługi, a bardziej o nową kategorię stanowisk doradców i asystentów. Ustawa daje bowiem wójtom (burmistrzom, prezydentom miast) dość dużą swobodę w ich obsadzaniu. W zasadzie wystarczy, że kandydaci spełniają określone w przepisach ustawy i rozporządzenia wymagania kwalifikacyjne. Wydaje mi się jednak, że zatrudnienie na tych stanowiskach członków najbliższej rodziny będzie – ze względu na treść art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych – niemożliwe.

[srodtytul]Pozostałe obowiązki[/srodtytul]

Pamiętać również należy, że do końca obecnej kadencji na wójcie i jego zastępcy, jak również na sekretarzu, skarbniku, kierowniku gminnej jednostki organizacyjnej czy osobie zarządzającej gminną osobą prawną spoczywa obowiązek poinformowania na piśmie osoby, której składa oświadczenie majątkowe, o fakcie, iż małżonek został zatrudniony na terenie danej gminy w jej jednostce organizacyjnej lub związku jednostek samorządu terytorialnego. Poinformować należy również o tym, że małżonek zobowiązanego zaczął świadczyć pracę lub wykonywać czynności zarobkowe na innej podstawie w spółkach handlowych, w których co najmniej 50 proc. udziałów lub akcji posiada dana gmina.