Proces karny: potrzebna rewolucja czy poprawki

– Zbyt długi proces i wielokrotnie uchylane wyroki powodują, że wymierzana po wielu latach kara nie jest wiązana z tym, co zrobił sprawca – twierdzi Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia, a konkretnie specjalny zespół, który pracuje nad usprawnianiem pracy sądów. Dzięki jego propozycjom wymiar sprawiedliwości ma być szybki i skuteczny. Pomysłów jest kilkadziesiąt. Jedne dotyczą lepszej organizacji pracy, inne zmian w procesie karnym, a jeszcze inne poprawek w procedurze cywilnej.

[srodtytul]Nowy skład, stary proces[/srodtytul]

Co zrobić, by proces karny nie trwał latami? Wprowadzić zasadę, że rozpoczęty przez konkretny skład sędziowski, nie musiałby być powtarzany, gdy dochodzi do zmiany jednego z członków składu – brzmi propozycja.

W takiej sytuacji to sam sąd decydowałby o tym, które z czynności dowodowych należy koniecznie powtórzyć, a kiedy jest to zbędne.

– To żadne odkrycie – ocenia warszawski sędzia Wojciech Małek. I przypomina, że taki przepis obowiązywał do 1997 r., dobrze się sprawdzał, ale niestety z niego zrezygnowano.

– [b]Kiedy sprawy toczą się latami, konieczność powtarzania ich jest nieracjonalnym pomysłem.[/b] Tym bardziej że sędzia wchodzący w miejsce wyeliminowanego np. chorobą członka składu miałby sporo czasu na zapoznanie się ze sprawą. Takie zastępstwo byłoby możliwe tylko w razie długotrwałej choroby, a ta dawałaby czas na przeczytanie akt przez zastępcę – tłumaczy. – Sędziowskie propozycje to tylko korekta dzisiejszej procedury, a tej potrzebna jest prawdziwa rewolucja.

[srodtytul]Na początek mediacja[/srodtytul]

Inny z pomysłów: ustalenie katalogu spraw, które zamiast do sądu trafiałyby najpierw obowiązkowo do postępowania mediacyjnego.

W zasadzie takiej propozycji karniści mówią „tak”.

– Każdy pomysł, który zmierza do odciążenia organów ścigania, jest wart rozpatrzenia – ocenia prokurator Iwona Rolska. Mówi też, że taka zasada mogłaby obowiązywać w najdrobniejszych sprawach, o np. drobne wyłudzenia, pożyczki czy kradzieże.

Podobnego zdania jest sędzia Małek, ale obawia się, że przy dzisiejszej praktyce w stosowaniu mediacji taki obowiązek mógłby oznaczać wręcz wydłużenie sprawy, a nie skrócenie czasu jej trwania.

[srodtytul]Po kontrolę do prokuratora[/srodtytul]

W przyszłości także to prokuratorzy nadrzędni mają kontrolować decyzje podległych sobie śledczych. Dopiero gdy ci nie znajdą podstaw do uwzględnienia zażalenia, sprawa trafiałaby do sądu.

– To idealny sposób na zwiększenie odpowiedzialności prokuratury za podejmowane przez nią decyzje i wykorzystanie potencjału kadrowego, tj. prokuratorów okręgowych – uzasadniają sędziowie.

Z kodeksu postępowania karnego zniknąć ma też przepis, który pozwala obywatelowi wnieść do sądu prywatny akt oskarżenia, kiedy prokurator dwa razy umorzy jego sprawę.

– Z takiej możliwości pokrzywdzeni korzystają incydentalnie – mówi warszawski prokurator Mateusz Martyniuk. Podaje też, że w stolicy najczęściej z tego uprawnienia korzysta Komisja Nadzoru Finansowego w sprawach dotyczących przestępczości giełdowej.

[ramka][b]Co jeszcze do zmiany[/b]

- szerszy byłby katalog spraw, w których zażalenie rozpatrywałby sąd rejonowy (a nie okręgowe),

- to nie prezes sądu, ale sędzia referent podejmowałby pierwsze czynności w sprawie, np. zwracał oskarżycielowi akt z brakami, zarządzał doręczenie jego odpisu oskarżonemu,

- nie zawsze akt oskarżenia (głównie w dużych, wieloosobowych procesach) musiałby być odczytywany na rozprawie,

- utworzenie katalogu spraw, które sąd mógłby załatwiać na posiedzeniu niejawnym,

- nie wszystkie dowody musiałyby być przeprowadzane na rozprawie,