Chrystus i uduszona kobieta

Ostatnia ekspozycja dzieł Cézanna odbyła się w Paryżu trzy lata temu w Muzeum d'Orsay. Pokazano wtedy ponad 150 jego portretów i autoportretów. Teraz Muzeum Marmottan zainteresowało się jego fascynacją wielkimi mistrzami, takimi jak Tintoretto, El Greco czy Nicolas Poussin.

Większość biografii Cézanna podaje, że urodził się w rodzinie bankierskiej, ale to połowiczna prawda. Jego ojciec był kapelusznikiem, a matka robotnicą. Oszczędności, które wniosła w posagu, pozwoliły na otwarcie banku Cézanne & Cabassol w 1848 r. Paul miał wtedy dziewięć lat.

Te pozornie banalne szczegóły biograficzne miały duży wpływ na charakter przyszłego artysty. Odziedziczył po rodzicach upór, ale i rzetelność w podejściu do pracy. Jako malarz będzie obsesyjnie, z zacięciem rzemieślnika powracał do tych samych tematów, za każdym razem starając się udoskonalić rezultat.

Cytaty z włoskich mistrzów

Pochodzenie ojca zbliżyło go w szkole do Emila Zoli – podobnie jak Cézanne syna włoskiego emigranta. Ich przyjaźń przetrwała lata. Jeden stał się wybitnym malarzem, drugi najważniejszym przedstawicielem naturalizmu w literaturze francuskiej. To pod wpływem przyjaźni z Cézannem Zola został zagorzałym obrońcą impresjonizmu.

Cézanne nigdy nie odwiedził kraju ojca, ale podziwiał włoskie malarstwo. Jako początkujący artysta spędził wiele godzin w Luwrze i w Muzeum Granier w Aix-en-Province, odwiedzał również muzeum Beaux-Arts w Marsylii. Te wizyty zaowocowały licznymi replikami znanych obrazów. W przeciwieństwie do większości debiutantów z jego pokolenia nie interesowało go robienie kopii. Za to z zapałem poświęcał się sztuce „cytatów" – zapożyczaniu interesujących go elementów z płócien mistrzów w celu stworzenia osobistych interpretacji znanych arcydzieł.

Wieśniacy zamiast aniołów

Dramatyczny układ ciał namalowanego pod koniec XVI wieku przez Tintoretta „Opłakiwania Chrystusa" (1580) zainspirował Cézanna do stworzenia niewielkiego obrazu „Morderstwo". Ciało półnagiego Chrystusa zdjętego z krzyża zostało zastąpione przez wijącą się z bólu złotowłosą kobietę w powłóczystej, błękitnej sukni. Na miejsce grupy ludzkiej otoczonej przez anioły, opłakującej śmierć mężczyzny, na obrazie Cézanna pojawiła się dwójka ziejących nienawiścią wieśniaków. Ciepły, czerwono-brunatno-biały koloryt płótna mistrza weneckiego manieryzmu ustąpił miejsca chłodnej, szaro-zielono-błękitnej tonacji z akcentami żółci.

Inny obraz Tintoretta „Zdjęcie z krzyża", podkreślający ruch opadającego bezwładnego martwego ciała, stał się pretekstem do namalowania „Uduszonej kobiety". Cézanne wybrał z kompozycji Tintoretta najdramatyczniejsze elementy oraz oczyścił paletę z ciemnych, podkreślających dramatyzm sytuacji barw.

El Greco to inny mistrz, który go inspirował. Na wystawie w Muzeum Marmottan „Portret dziewczyny" autorstwa mistrza z Toledo zestawiono z „Kobietą z gronostajem" Cezanne'a. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że liczne widoki z górą Sainte-Victoire malowane z okna pracowni w Aix-en-Province mogą kojarzyć się z pejzażami Jeana-François Milleta. Ale klasycznym malarzem mającym chyba największy wpływ na jego osobowość był Nicolas Poussin.

Długie oczekiwanie na sukces

Cézanne został doceniony dopiero pod koniec życia. W 1906 r. paryski Salon Jesienny poświęcił mu jedną salę. Dużo wymagający od siebie artysta, ciągle niezadowolony z rezultatów, kontynuował malowanie pomimo coraz bardziej dokuczającej cukrzycy. W połowie października podczas burzy upadł przed sztalugą. Leżał w przemoczonych ubraniach przez parę godzin, nim pojawiła się pomoc. Zmarł tydzień później w wyniku przeziębienia.

Z pewnością nie przypuszczał, jak wielki wpływ będzie miało jego malarstwo na przyszłe pokolenia artystów, na opracowanie przez Picassa i Braque'a doktryny kubizmu. Obecna wystawa unaocznia też, jak bardzo ważny był dla artystów włoskiego futuryzmu, głównie dla Umberta Bioccioniego i Carla Carry'ego, którzy poznali jego obrazy podczas pośmiertnej wystawy we Włoszech w 1907 r. A jego rygorystyczne martwe natury wywarły ogromny wpływ na Giorgia Morandiego.

Muzeum Marmottan znajduje się w najbogatszej, XVI dzielnicy Paryża. Można w nim zobaczyć przede wszystkim obrazy Claude'a Moneta oraz Berthe Morisot. To właśnie tu wystawione jest niewielkich rozmiarów płótno „Impresja. Wschód słońca", pod wpływem którego krytyk sztuki Louis Leroy nazwał pogardliwie grupę awangardowych malarzy impresjonistami. Wyśmiewani przez niego artyści zaakceptowali nazwę i stała się ona synonimem najpopularniejszego kierunku w sztuce drugiej połowy XIX wieku.