Po dwóch latach pandemii nauczyliśmy się żyć z koronawirusem. Ale też uświadomiliśmy sobie, jak groźne potrafią być choroby układu oddechowego – SARS-Cov-2 był przyczyną śmierci co najmniej 6,5 mln ludzi na całym świecie.

Pandemia Covid-19 pokazała nam także, jak niszczące dla systemów ochrony zdrowia mogą być choroby układu oddechowego, i uświadomiła, jak ważnym elementem zrównoważonego systemu zdrowotnego jest profilaktyka zachorowań. – Doświadczenie w walce z Covid-19 wskazywałoby, że powinniśmy sobie poradzić z pandemią w przyszłości – mówił podczas debaty „Bezpieczeństwo epidemiczne – czy jesteśmy gotowi na przyszłość” zorganizowanej podczas XXXI Forum Ekonomicznego w Karpaczu rzecznik praw pacjenta Bartłomiej Chmielowiec. – To jest dobry moment. I teraz powinniśmy wyciągać wnioski, co należy poprawić, by nie dochodziło do takich sytuacji, gdy dostęp do świadczeń był ograniczony, gdy POZ-y były niedostępne, gdy mieliśmy odwoływane planowane zabiegi. To dobry moment na zastanowienie się, na czym powinniśmy skupić się w przyszłości. To między innymi kwestia edukacji. Widzimy, jak w trakcie pandemii wybuchły ruchy antyszczepionkowe – tłumaczył.

Wtórował mu prof. Marcin Czech, były wiceminister zdrowia i prezes Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego. – Covid-19 przypomniał nam, czym są choroby zakaźne. Moim zdaniem ludzie poradzili sobie znakomicie z kolejnymi falami. Szybko została stworzona szczepionka, ludzie szybko wymieniali się informacjami, są leki. Jesteśmy dużo bardziej przystosowani do kolejnych bitew z kolejnymi epidemiami. Na tej mądrości można budować. Możemy się zabezpieczać przed wieloma chorobami jako dzieci i dorośli. Podkreślam, że profilaktyka to jedna z najbardziej opłacalnych interwencji także z punktu widzenia farmakoekonomicznego – tłumaczył Czech.

Choroby płuc są obecnie szóstą przyczyną zgonów na świecie. W Unii Europejskiej powodują śmierć co ósmej osoby. To także jedna z głównych przyczyn hospitalizacji – liczba osób przebywających z tego powodu w szpitalach wzrasta z roku na rok, powodując ogromne obciążenia dla systemów zdrowia.

Szansa w szczepieniach

W przypadku Covid-19 początkowo nie było dostępnych szczepień. Ale wiele chorób zakaźnych dróg oddechowych można za ich pomocą wyeliminować, np. sezonową grypę, pneumokoki czy krztusiec. Każde zapalenie płuc jest groźne. Wiedzą o tym doskonale pediatrzy, którzy od lat stosują wśród najmłodszych szczepienia przeciw np. pneumokokom, grypie, krztuścowi.

Profilaktyka w postaci szczepień ochronnych jest szczególnie ważna dla pacjentów chorych przewlekle. W tej grupie zapalenia płuc są najgroźniejsze – wiążą się nie tylko z długotrwałą hospitalizacją, ryzykiem zgonu, ale także z nawrotami choroby czy zaostrzeniem choroby podstawowej. Dlatego też np. szczepienia przeciwko Covid-19 czy kolejne dawki przypominające, właśnie w tej grupie chorych podawane były najwcześniej.

Szacuje się, że 40–50 proc. światowej populacji jest uważanych za osoby o wysokim ryzyku progresji do ciężkiej choroby spowodowanej przez Covid-19.

Aby zapobiegać groźnym chorobom płuc, musimy m.in. zmienić podejście do szczepień i wdrożyć rozwiązania strategiczne, jakim są szczepienia w cyklu całego życia. W dobie starzejącego się społeczeństwa, zagrożeń związanych z coraz większą migracją ludności o innych kalendarzach szczepień i wyzwaniami z dostępem do świadczeń zdrowotnych – szczepienia w cyklu całego życia i ochrona osób z grup podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu chorób płuc wydają się optymalną strategią.

Pomoc od farmaceutów

Szczepienia w cyklu całego życia przyniosłyby długofalowe korzyści zarówno dla pacjentów, jak i systemów opieki zdrowotnej. Dlatego też coraz częściej mówi się o konieczności utworzenia strategii szczepień wykonywanych na wszystkich etapach życia. By usprawnić ten proces, należałoby umożliwić np. farmaceutom wykonywanie szczepień nie tylko przeciw Covid-19 i grypie, ale również innym zakaźnym chorobom układu oddechowego. Szczepienia w aptekach zapewnią równy dostęp osobom i grupom dotychczas marginalizowanym i izolowanym.

Równie ważne jest umożliwienie farmaceutom wypisywania recept na szczepienia. W ten sposób zostałaby skrócona ścieżka dostępu.

Nadchodzą trudne miesiące

Zima to zawsze wzmożony okres zachorowań – zarówno na grypę jak i „zwykłe” infekcje dróg oddechowych. W tym roku także nałożą się na nie obciążenie systemu opieki zdrowotnej spowodowane szybko rozprzestrzeniającym się Covid-19. Zdaniem wielu ekspertów nigdy nie było większej potrzeby prowadzenia solidnej polityki zdrowotnej skoncentrowanej na utrzymaniu wydajności systemu, budowaniu świadomości zagrożonych populacji i prowadzeniu strategii profilaktycznych niż w ostatnich latach.

Tym bardziej, że system opieki zdrowotnej wciąż musi sobie radzić z pozostałościami nie tylko po Covid-19, tzw. long Covid, ale też z długiem zdrowotnym będącym skutkiem utrudnionego dostępu do lekarzy, ale także badań diagnostycznych, zwłaszcza w pierwszym okresie pandemii.

Nie wiadomo, jak będzie wyglądała kolejna fala zakażeń Covid-19. Prof. Agnieszka Szuster-Ciesielska, wirusolożka z Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej, podczas rozmowy w ramach „Wieczoru publicystów” „Rzeczpospolitej” w telewizji News24 podkreślała, że z pewnością można się spodziewać nowej fali zachorowań – prawdopodobnie na przełomie listopada i grudnia. To z jednej strony efekt tego, że wirus cały czas mutuje i pojawiają się nowe, groźne warianty. Z drugiej strony to skutek zmiany zachowania ludzi. Wiele osób zrezygnowało z zachowania dystansu społecznego, testowania, szczepienia się boosterami. Równocześnie brakuje woli politycznej, by ponownie wprowadzać restrykcje.

Dlatego niezbędne jest sformułowanie nowej ścieżki postępowania w przypadku Covid-19, zwłaszcza w przypadku osób z grup wysokiego ryzyka. To np. usprawnienie ścieżki pacjenta z Covid-19, obejmujące identyfikację pacjentów wysokiego ryzyka oraz szybkie testowanie, by żaden kwalifikujący się pacjent nie pozostał bez odpowiedniej opieki i mógł szybko przyjąć leczenie w optymalny dla siebie sposób.

Powinno zmienić się także podejścia do walki z Covid-19, zarówno na poziomie szczepień, jak i testowania czy leczenia.

Trzeba przyjąć, że Covid-19 najprawdopodobniej pozostanie z nami już na wiele lat, jak inne powszechne choroby układu oddechowego. Powinniśmy wprowadzić rozwiązania systemowe, które pomogą nam żyć z tą chorobą.

Zmiany systemowe

Odpowiedzią na te potrzeby jest deklaracja karpacka dla zdrowia sformułowana przez przedstawicieli Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków, Federacji Stowarzyszeń Amazonki, Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pacjentów ze Schorzeniami Serca i Naczyń EcoSerce, Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę i Choroby Alergiczne i Przewlekłe Obturacyjne Choroby Płuc.

Podkreślono w niej, że rolą państwa jest ciągłe budowanie rozwiązań systemowych, które w pełni będą realizowały konstytucyjne prawo do ochrony zdrowia. Eksperci rekomendują także priorytetyzację profilaktyki zdrowotnej i zaznaczają, że system ochrony zdrowia musi objąć szczególną troską osoby z grup ryzyka, a także wdrożyć strategiczne podejście do szczepień w cyklu całego życia – wykorzystując do tego m.in. farmaceutów.