Niezgodność treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym a rola sądów

Zjawisko niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest powszechne, czego konsekwencją jest to, że regulacja art. 10 ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 1916 z późn. zm.), jest w obrocie prawnym często stosowana (potwierdza to m.in. liczba dostępnych orzeczeń).

Zgodnie z powołanym wyżej przepisem w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest powództwem służącym zaspokojeniu roszczenia typu rzeczowego (actio in rem), za pomocą którego powód domaga się nie tylko ustalenia prawa lub stosunku prawnego, lecz także wydania orzeczenia zastępującego oświadczenie woli osoby wpisanej do księgi wieczystej, które by prowadziło do usunięcia wpisu jej prawa i zastąpienia go wpisem obrazującym stan prawny nieruchomości aktualny na datę zamknięcia rozprawy (wyrok SN z 7 czerwca 2019 r., sygn. I CSK 440/18,, z powołaniem się na wyroki SN z 18 czerwca 2015 r., sygn. III CSK 372/14, z 16 lutego 2011 r., sygn. I CSK 305/10). Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie jest szczególnym rodzajem powództwa o ustalenie (wyroki SN z 12 grudnia 2017 r., sygn. IV CSK 718/16, z 18 czerwca 2015 r., sygn. III CSK 372/14, por. jednak stanowisko odmienne wyrażone w uzasadnieniu wyroku SN z 26 lutego 2016 r., sygn. IV CSK 257/15). Celem powództwa z art. 10 ust. 1. u.k.w.h. nie jest zamknięcie księgi wieczystej jako takie ani objęcie rozstrzygnięciem nakazania tej czynności, gdyż w istocie są to jedynie następstwa wykreślenia wszystkich wpisów w księdze wieczystej prowadzonej dla określonej nieruchomości (wyrok SN z 24 listopada 2017 r., sygn. I CSK 113/17, z powołaniem się na wyrok SN z 26 czerwca 2014 r., sygn. III CSK 192/13).