Kobiecie trudniej o work-life balance

Chociaż w ostatnich miesiącach problem niedostępności pracowników nieco się zmniejszył, to nadal prawie połowa (48 proc.) pracodawców w sierpniowym badaniu Polskiego Instytutu Ekonomicznego wskazała go jako jedną z głównych barier w działalności. W rozwiązaniu tego problemu mógłby pomóc wzrost aktywności zawodowej kobiet. Tymczasem z badania BAEL wynika, że w I kwartale br. aż 674 tys. Polek, czyli prawie co trzecią z biernych zawodowo kobiet w wieku produkcyjnym, powstrzymywały przed wejściem albo powrotem na rynek pracy obowiązki rodzinno-opiekuńcze.

Znacznie mniej Polek (82 tys.) ze względu na te obowiązki opiekuńcze pracowało w niepełnym wymiarze czasu pracy. Barierą jest tu często mała elastyczność polskich pracodawców; niechętnie zawierają stałe umowy na część etatu i tylko nieliczni stosują popularne w wielu krajach zachodnich dzielenie etatu między dwie–trzy osoby.

Wyzwania opiekuńcze

W rezultacie wiele kobiet, w tym młodych matek, wycofuje się z rynku pracy. Dla tych, które pracują, łączenie obowiązków zawodowych z opiekuńczymi oznacza duże wyzwanie dla równowagi między pracą a życiem prywatnym, czyli work-life balance.

Jak pokazało ubiegłoroczne badanie Forum Odpowiedzialnego Biznesu, z tym wyzwaniem musi sobie radzić ponad połowa pracowników; 52 proc. dorosłych Polek i Polaków łączy pracę z opieką nad dziećmi i/lub dorosłymi bliskimi. –

– Podczas gdy opieka utożsamiana jest głównie z zajmowaniem się dziećmi, to w starzejącym się społeczeństwie coraz szybciej rosną wyzwania związane z opieką nad dorosłymi osobami zależnymi – najczęściej rodzicami czy teściami – przypomina Marzena Strzelczak, prezeska i dyrektorka generalna FOB.

Na razie niewielu pracodawców uwzględniało te potrzeby; spośród 800 firm objętych badaniem FOB, tylko 12 proc. miało programy wspierające rodziców (wśród dużych spółek ten odsetek był zdecydowanie większy – 21 proc.), w tym kobiety wracające do pracy po urlopie macierzyńskim. Jeszcze mniej, bo jedynie 2 proc ankietowanych miało programy czy rozwiązania przeznaczone dla opiekunów dorosłych osób zależnych.

Efekt pandemii

Wprawdzie aż 80 proc. pracujących Polek i Polaków, uczestniczących w badaniu FOB wskazało, że mężczyźni w takim samym stopniu jak kobiety powinni angażować się opiekę nad dziećmi i osobami dorosłymi, lecz w praktyce główny ciężar tej opieki spada na kobiety. I to nie tylko w pierwszych miesiącach po urodzeniu dziecka. Jak zwraca uwagę tegoroczny raport Kongresu Kobiet, to z reguły kobiety biorą zwolnienia na opiekę nad chorym dzieckiem. One ponosiły też główny ciężar dodatkowych obowiązków domowych w czasie pandemii, gdy zamknięto szkoły, a także szkolne i firmowe stołówki.

Podczas gdy o zwiększeniu obowiązków domowych w tym czasie mówił co piąty z ankietowanych mężczyzn, to wśród kobiet ten odsetek sięgał 30 proc. (najczęściej ten dodatkowy ciężar odczuwali rodzice z dziećmi w wieku 7–15 lat.) Nic więc dziwnego, że 35 proc. uczestniczek badania uważa, że pandemia pogorszyła sytuację kobiet na rynku pracy.

W tegorocznym badaniu firmy rekrutacyjnej Hays Poland, aż dwie trzecie pracujących matek przyznało, że w swej karierze napotkały przeszkody wynikające z ich obowiązków rodzicielskich. Najczęściej mówiły o konieczności wyboru między zaangażowaniem w życie rodzinne lub zawodowe, ale co druga z kobiet wskazywała też brak ułatwień ze strony pracodawcy, w tym nieelastyczny czas pracy czy nadgodziny.

Brak wsparcia ze strony pracodawców nie tylko pogarsza work-life balance Polek, ale też ogranicza ich kariery zawodowe. W badaniu polskiej edycji kampanii 30% Club Poland, które objęło 4,2 tys. kobiet pracujących w korporacjach, sytuacja rodzinna była najczęściej wskazywanym powodem rezygnacji z szansy awansu (36 proc.).

Duże obciążenie obowiązkami rodzinnymi oraz tradycyjny podział ról i presja społeczna znalazły się wśród pięciu największych barier w rozwoju kariery Polek. (Prawie 54 proc. uczestniczek badania łączyło pracę z rolą matki). Co więcej, prawie 30 proc. pań ocenia, że ich sytuacja rodzinna była powodem ich gorszego traktowania w firmie.

Milena Olszewska-Miszuris, współzałożycielka i współprzewodnicząca 30% Club Poland, zwraca uwagę na podkreślaną przez większość ankietowanych potrzebę elastyczności. Pytane o działania pracodawcy, które pomogłyby im podjąć nowe wyzwania, kobiety najczęściej wskazywały podwyżkę wynagrodzenia, elastyczne podejście do miejsca pracy (możliwość pracy hybrydowej lub zdalnej) i elastyczny czas pracy.

Wsparcie dyrektywy

Sytuację kobiet powinna poprawić wdrożona w tym roku do kodeksu pracy unijna dyrektywa work-life balance. Zgodnie z nowymi przepisami, każdy pracownik ma teraz możliwość skorzystania w ciągu roku z pięciu dni bezpłatnego urlopu opiekuńczego, a dodatkowo wprowadzono zachętę do korzystania z urlopu rodzicielskiego przez mężczyzn – dostali oni prawo do dziewięciu tygodni urlopu, których nie mogą przenieść na kobiety. Efekty nowych regulacji już widać w danych ZUS, które przypomina fundacja Share the Care; podczas gdy w całym roku 2022 z urlopu rodzicielskiego skorzystało 3,7 tys. mężczyzn, to w tym roku (tylko do maja) już 5,4 tys.

Wiele jednak zależy od nastawienia pracodawców; według sondażu Pracuj.pl aż 53 proc. pracujących ojców obawia się, że wzięcie przez nich urlopu rodzicielskiego mogłoby być źle ocenione przez pracodawcę. Co trzeci z badanych dostrzegł też niechęć szefów do takich urlopów. Stereotypowe podejście które pracującym rodzicom utrudnia podział obowiązków opiekuńczych, pogarsza work-life balance nie tylko kobiet ale i mężczyzn; aż 82 proc. z nich narzeka w badaniu Hays Poland na brak możliwości pełnego uczestnictwa w życiu swojego dziecka.

W zmianie tego podejścia ma pomóc konkurs na prokobiecą firmę roku RównoWaga, który pod patronatem medialnym „Rzeczpospolitej” organizują Kulczyk Foundation, Kongres Kobiet i Konfederacja Lewiatan. Organizatorzy konkursu chcą nagrodzić i wypromować pracodawców działających na rzecz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w miejscu pracy.

– Niestety, wiele kobiet wciąż zmaga się z problemami w życiu zawodowym, wynikającymi z braku traktowania na równi z mężczyznami. Ich codzienność to mniejsze zarobki mimo tych samych kwalifikacji, przy równoczesnym większym obciążeniu obowiązkami domowymi, a do utrwalenia takiego stanu rzeczy przyczyniają się często utarte schematy obowiązujące w miejscach pracy i brak świadomości swoich praw wśród kobiet – zaznacza Dominika Kluczyk, prezeska Kulczyk Foundation.

Opinia:

Karolina Andrian, prezeska Fundacji Share the Care:

Temat równowagi między pracą a życiem prywatnym na dobre już zagościł w agendzie pracowników, jak i pracodawców. Niewątpliwym sprzymierzeńcem tego trendu była pandemia Covid-19, ale wpływ mają także oczekiwania najmłodszego pokolenia Z. Pandemia upowszechniła pracę zdalną i utorowała drogę do większej otwartości pracodawców na elastyczne miejsce i czas pracy. Z kolei pokolenie Z zachęca pracodawców do utrzymania tej elastyczności.

Łączenie pracy z życiem prywatnym nadal jest jednak pilnym wyzwaniem dla kobiet, które zostają matkami i planują powrót na rynek pracy. Badanie Polskiego Instytutu Ekonomicznego potwierdza, że chociaż kobiety chcą pracować, to wiele z nich nie jest w stanie łączyć obowiązków opiekuńczych z zawodowymi. W rezultacie w Polsce 30 proc. matek z dziećmi w wieku rok–dziewięć lat nie pracuje zawodowo. Tracimy na tym wszyscy – i pracodawcy (braki kadrowe), i społeczeństwo (niewykorzystany potencjał ludzki), i same kobiety (brak możliwości realizacji swoich potrzeb zawodowych oraz zapewnienia sobie niezależności finansowej).

Te kobiety, którym udało się wrócić na rynek pracy i na nim pozostać, zmagają się z trudnościami w godzeniu obowiązków domowych z zawodowymi. Skorygowana luka płacowa, która (dane IBS) wynosi w Polsce średnio 15–19 proc., nadaje argumentowi finansowemu priorytet w decyzji „kto zajmie się dzieckiem”. Efekt? To kobiety dwa razy częściej korzystają ze zwolnień lekarskich na chore dziecko i wykonują większość obowiązków domowych. Odpowiedź na pytanie, kto w Polsce zajmuje się dziećmi, jest dość oczywista – kobiety. I tu dochodzimy do sedna problemu. Chcąc utorować kobietom drogę do aktywności zawodowej, która pozwala połączyć ją z obowiązkami rodzinnymi, potrzebujemy większego zaangażowania mężczyzn w opiekę nad dziećmi. Wdrożona w kwietniu dyrektywa work-life balance kładzie podwaliny pod ten cel poprzez wprowadzenie nietransferowalnego wymiaru urlopu rodzicielskiego dla mężczyzn.